تجددگرایی در ایران معاصر؛ مطالعۀ موردی: اندیشۀ میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی

2 کارشناس‌ارشداندیشة‌سیاسی‌واحدعلوم‌وتحقیقات

3 کارشناس‌ارشد علوم‌سیاسی، پژوهشگاه‌

چکیده

چکیده
نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایرانی با تمدن غرب تقریباً در دورۀ قاجار اتفاق افتاد. احساس عقب‌ماندگی و ضعف فکری این اندیشه‌گران در برابر غرب، اولین رگه‌های شکل‌گیری تجددگرایی در ایران را ایجاد کرد. میرزا ملکم‌خان از مهم‌ترین نمایندگان تجددطلبی در ایران اسلامی است. ملکم‌‌خان اندیشه‌گری است که شالودۀ اندیشه و عمل معاصر را در کنار نخستین منورالفکران ایران بنیان نهاده است. برخی از نویسندگان و مورخان معاصر معتقدند که ملکم‌خان از لفافۀ اسلام و مسلمانی برای بیان تفکرات سکولاریستی و پیش‌‌برد منافع شخصی خود بهره ‌برده است. سؤال اصلی در این مقاله این است که چه شاخصه‌هایی در تفکرات جریان تجددگرا (ملکم‌خان به عنوان پیش‌گام این جریان) وجود دارد که باعث شده است این تفکر در جامعۀ ایرانی پذیرفته نشود؟ در ادامه، این فرضیه اثبات خواهد شد که در حقیقت تاریخ روشن‌فکری در ایران ذیل تمدن غرب تعریف می‌گردد و دیگر این‌که اگر پروتستانتیزم در غرب پدیده‌ای طبیعی و تاریخی در مقطعی خاص از تاریخ غرب است، پروتستانتیزم در ایران نه از روی طبیعت تفکر و روند تاریخ فکری خود، بلکه در برخورد و مواجهه با تمدن غرب آغاز شده و به طور طبیعی با مقاومت‌هایی از سوی روحانیت و مردم مواجه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تجددگرایی در ایران معاصر؛ مطالعۀ موردی: اندیشۀ میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

نویسندگان [English]

  • Faraj-allah Alighanbari 1
  • Mohammad Reza Taheryian 2
  • Amir Etemadi Bozorg 3
چکیده [English]

چکیده
نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایرانی با تمدن غرب تقریباً در دورۀ قاجار اتفاق افتاد. احساس عقب‌ماندگی و ضعف فکری این اندیشه‌گران در برابر غرب، اولین رگه‌های شکل‌گیری تجددگرایی در ایران را ایجاد کرد. میرزا ملکم‌خان از مهم‌ترین نمایندگان تجددطلبی در ایران اسلامی است. ملکم‌‌خان اندیشه‌گری است که شالودۀ اندیشه و عمل معاصر را در کنار نخستین منورالفکران ایران بنیان نهاده است. برخی از نویسندگان و مورخان معاصر معتقدند که ملکم‌خان از لفافۀ اسلام و مسلمانی برای بیان تفکرات سکولاریستی و پیش‌‌برد منافع شخصی خود بهره ‌برده است. سؤال اصلی در این مقاله این است که چه شاخصه‌هایی در تفکرات جریان تجددگرا (ملکم‌خان به عنوان پیش‌گام این جریان) وجود دارد که باعث شده است این تفکر در جامعۀ ایرانی پذیرفته نشود؟ در ادامه، این فرضیه اثبات خواهد شد که در حقیقت تاریخ روشن‌فکری در ایران ذیل تمدن غرب تعریف می‌گردد و دیگر این‌که اگر پروتستانتیزم در غرب پدیده‌ای طبیعی و تاریخی در مقطعی خاص از تاریخ غرب است، پروتستانتیزم در ایران نه از روی طبیعت تفکر و روند تاریخ فکری خود، بلکه در برخورد و مواجهه با تمدن غرب آغاز شده و به طور طبیعی با مقاومت‌هایی از سوی روحانیت و مردم مواجه شده است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • کلیدواژه‌ها: میرزا ملکم‌خان
  • تجددطلبی
  • تمدن غرب
  • فراموش‌خانه
  • اصلاح‌طلبی

مراجع

منابع
آجدانی، لطف الله (1386). روشنفکران ایرانی در عصر مشروطیت، تهران: اختران.
آدمیت، فریدون (1340). فکر آزادی و مقدمۀ نهضت مشروطیت ایران، تهران: سخن.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار، تهران: خوارزمی.
اصیل، حجت الله (1376). زندگی و اندیشه‌های میرزا ملکم‌خان، تهران: نشر نی.
اصیل، حجت الله (1388). رساله‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: نشر نی.
براون، ادوارد (1338). انقلاب ایران، ترجمۀ احمد پژوه، تهران: معرفت.
بهار، محمدتقی (1369). سبک‌شناسی، ج 3، تهران: امیرکبیر.
بهنام، جمشید (1375). ایرانیان و اندیشۀ تجدد، تهران: فرزان روز.
حائری، عبدالهادی (1360). تشیع و مشروطیت در ایران، تهران: امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی (1378). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
دانش‌نامه‌های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، فرهنگ‌نامۀ علمای مجاهد، حاج ملا علی کنی، <www.daneshnameh.irdc.ir/?p=1247>
رائین، اسماعیل (1353). میرزا ملکم‌خان: زندگی و کوشش‌های سیاسی او، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفی‌علیشاه.
رائین، اسماعیل (1357). فراموش‌خانه و فراماسونری در ایران، تهران: امیرکبیر.
سایکس، سرپرسی (1335). تاریخ ایران، تهران: وزارت فرهنگ.
صفایی، ابراهیم (1363). رهبران مشروطه، تهران: جاویدان.
غنی‌نژاد، موسی (1377). تجددطلبی و توسعه در ایران معاصر، تهران: مرکز.
کتیرائی، محمود (1347). فراماسونری در ایران (از آغاز تا تشکیل لژ بیداری ایران)، تهران: اقبال.
کسرائی، محمدسالار (1379). چالش سنت و مدرنیته در ایران، تهران: مرکز.
الگار، حامد (1369). میرزا ملکم‌خان «پژوهشی در باب تجددخواهی ایرانیان»، ترجمۀ متن مرتضی عظیمی، ترجمۀ حواشی مجید تفرشی، تهران: مدرس و شرکت سهامی انتشار.
گروه تحقیقاتی اسلام (1384). مؤلفه‌های تجدد در ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
محمدزاده، حمید و حمید آراسلی (1342/1963). مجموعۀ الفبای جدید و مکتوبات میرزا فتحعلی آخوندزاده، فرهنگستان علوم جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان: انستیتوی ادبیات و زبان به نام نظام باکو.
محمود، محمود (1352). تاریخ روابط ایران و انگلیس در قرن 19، ج 5، تهران: اقبال.
محیط طباطبائی، محمد (1327). میرزا ملکم‌خان، مجموعه آثار، تهران: دانش و ندای عدالت.
مددپور، محمد (1387). سیر تفکر معاصر، ج 2، تهران: سورة مهر.
مدنی، سیدجلال‌الدین (1361). تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
ملک‌زاده، مهدی (1363). تاریخ انقلاب مشروطیت، تهران: علمی.
ملک‌ساسانی، احمدخان (1346). سیاست‌گزاران دورۀ قاجار، تهران: طهوری.
نصری، عبدالله (1386). رویارویی با تجدد، تهران: علم.
نورایی، فرشته (1352). تحقیق در افکار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار