ارزیابی و تحلیل نقدهای وارد شده بر آراء کاتوزیان در مورد استبداد ایرانی، جامعه کوتاه مدت و تضاد

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ سیاسی پژوهشکده تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

محمدعلی همایون کاتوزیان از پژوهشگران و صاحب نظرانی است که در ارتباط با جامعه، سیاست و تاریخ در ایران قلم فرسایی کرده است و در کنار تولید آثار مهم، دیدگاه ها و نظراتی را معطوف به تاریخ ایران ارائه کرده است.در اینکه کاتوزیان، محققی ساعی و صاحب نظر به حساب می آید تردیدی وجود ندارد و بخاطر همین، نقدهای فراوانی بر کتاب ها و آراء ایشان وارد شده است. نقطه قوت کاتوزیان در مسئله مند کردن تاریخ، سیاست و جامعه ایرانی و ارائه «وجه پروبلماتیک» این حوزه است.ایشان نظرات و دیدگاه هایی مطرح کرده که از دید خودش نظریه به حساب می آیند؛مثل «نظریه استبداد ایرانی»، «جامعه کوتاه مدت یا جامعه کلنگی» و «تضاد دولت و ملت» و غیره. یافته ها حکایت از این دارد که منتقدان کاتوزیان، دیدگاه های وی را، نظریه به حساب نمی آورند.برخی وی را صرفا تکرار کننده و بکار برنده نظریه مارکس، انگلس و ویتفوگل معرفی می‌کنند.برخی هم دیدگاه وی را با کمبود مصداق همراه می کنند.برخی هم دیدگاه کاتوزیان را محدود به حوزه سیاست و دولت می دانند که دیگر حوزه ها را ندیده است.در مجموع اینکه اشکالات روشی و محتوایی به نظرات کاتوزیان وارد کرده اند.در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به ارزیابی و تحلیل این نقدها پرداخته می شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Criticisms of the Katozians((Evaluation and analysis of criticisms of Homayoun Katozian's views and opinions) )

نویسنده [English]

  • Abdurrahman Hasanifar
Assistant Professor, Department of Political History, Institute of History, Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Mohammad Ali Homayoun Katozian is one of the researchers and experts who has written about society and politics in Iran and in addition to producing important works, it has provided views and opinions focused on the history of Iran.There is no doubt that Katozian is a diligent and expert researcher, and because of this, there has been a lot of criticism of his books and opinions. Katozian's strong point is to problematize Iranian history and society and to present it in the "problematic aspect". He expressed his views and opinions are considered as theory by himself. Like the theory of Iranian despotism, the short-term society or the old society and the conflict between the state and the nation and etc. The findings say that Katozian critics do not consider his views as a theorist. Some describe him as merely a repeater and practitioner of the theories of Marx, Engels, and Wittfogel. Some associate his view with a lack of examples. Some see Katozian's view as limited to the realm of politics and government, which he has not seen in other realms. in general, they have introduced methodological and content problems into Katozian's views. In this article, these critiques are evaluated and analyzed by descriptive-analytical method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Homayoun Katozian
  • Despotism
  • Theorizing
  • Concept
  • History of Iran.Criticism
آبراهامیان، یرواند، (1378). ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی، کاظم فیروزمند، حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی، تهران:  نشر مرکز.
آزاد ارمکی، تقی، (1384). پاتوق و مدرنیته ایرانی، تهران: لوح فکر.
آزاد ارمکی، تقی، (1391). بنیان های فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران: نشر علم.
اشرف، احمد و علی بنوعزیزی،(1387). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
اشرف، احمد، (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران: دوره قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه.
اطه‍اری، کمال(تیر 1380).  «نق‍د آم‍وزه‌ اس‍ت‍ب‍داد ایرانی»‌،‌ مجله آفتاب، سال اول،  شماره 6 .
بدیع،امیرمهدی، (1379). «هگل و شرق باستان»، ترجمه احمد نقیب زاده، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش151-152، صص18-22.
برزین، سعید،( بهمن و اسفند 1369). «نقد کتاب: اقتصاد سیاسی ایران» (از مشروطیت تا سقوط رضا شاه)»،کلک، ش11 و 12.
پیمان،حبیب الله(1384). ایران نامنی  و بی ثباتی پایدار، تهران: انتشارات قلم.
تبارشناسی و نقد نظری نظریه‌های جامعه‌شناسی دکتر محمد علی همایون کاتوزیان دوشنبه, 06 دی 1395 15:30 : http://www.daraian.com/fa/paper/141-day/13439:
توفیق، ابراهیم ،(۱۳۹۶). درباره نظام دانش، تهران: پژوهشکده  مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
توفیق، ابراهیم، ( 1391 ). « مدرنیته ایرانی جدی گرفته نشده است»،  مصاحبه در  روزنامه اعتماد،  شماره2482
توفیق، ابراهیم، (1392). «تأملی در گسست میان تاریخ و جامعه‌شناسی در ایران»، مجموعه مقالات همایش تاریخ و همکاریهای میان رشته‌ای، به کوشش داریوش رحمانیان.
توفیق، ابراهیم، (آذر1387). «چیستی جامعه شناسی تاریخی»، سخنرانی، انجمن جامعه شناسی.
جنادله، علی، تقی آزاد ارمکی، (1393). «پیکر بندی نهادی مبتنی بر موازنه قدرت در جامعه سنتی ایران(بازخوانی تحولات ایران از صفویه تا قاجاریه بر اساس رویکرد نهادگرایی تاریخی)»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره پانزدهم شماره 3، صص29-64.
حاجی یوسفی، امیر محمد، (1378). دولت، نفت و توسعه اقتصادی در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
داوری،رضا،(1393). فرهنگ، فلسفه و علوم انسانی، تهران: نشر سخن.
دلاوری، ابوالفضل، (1383). « تحول منازعه سیاسی داخلی؛ از «عصر دولت - ملت» تا «عصر جهانی شدن»، فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، سال ششم، شماره 12. (107-143).
رجب زاده، احمد، (1378). جامعه شناسی توسعه: بررسی تطبیقی – تاریخی ایران و ژاپن، تهران: سلمان.
رحمانیان، داریوش(1382). تاریخ علت شناسی انحطاط و عقب ماندگی ایرانیان و مسلمین، تبریز: دانشگاه تبریز.
س‍ح‍ابی، ع‍زت‌الله، (1373). «حاک‍میت‌ ایرانی‌ طب‍ق‍ه‌ خ‍اس‍ت‍گ‍اه‌ خ‍ود را می‌س‍ازد»، مجله پیام امروز، شماره 2 مرداد .
سریع القلم، محمود، (1386). فرهنگ سیاسی ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
سوداگر، محمد رضا، (1369).  رشد روابط سرمایه داری در ایران مرحله گسترش 1342-57 ،تهران: انتشارات شعله اندیشه .
صدقی،ناصر و محمد ابراهیمی و بهرامی(1393). «تبارشناسی دیدگاه‌های همایون کاتوزیان درباره تاریخ ایران»، روزنامه شرق، شماره02013
طباطبایی، سیدجواد، (1394). تاریخ اندیشه های سیاسی در ایران، تهران: انتشارات مینوی خرد.
طباطبایی، سیدجواد، سخنرانی در خانه اندیشمندان علوم انسانی، خبرگزاری رسانه­های دیگر16/7/92
عبداللهیان، حمید، (1392). نظام ارباب غایب درایران، ترجمه غلامرضا جمشیدیها و علیرضا صادقی، تهران: نشرجامعه شناسان.
علمداری،کاظم،(1384). چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟، تهران: نشر توسعه.
عنبری، موسی، (1393).کنکاش های مفهومی و نظری درباره جامعه ایران، مجموعه مقالات، تهران: نشر جامعه شناسان. ص269
عیسوی، چارلز، (1362). تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه یعقوب آژند،  تهران: نشر گستره.
کتاب توسعه ،(1374). درباره استبداد ایرانی، حبیب الله پیمان، به کوشش جواد موسوی خوزستانی، شماره10
کتاب توسعه، (1382). بخش ویژه استبداد در ایران.ج چهاردهم، ویراسته ی جواد موسوی خوزستانی، مقاله «عوامل بازتولید حکومت های خودکامه در ایران»،حبیب الله پیمان صص55-67.تهران: نشر توسعه.
کتاب توسعه،(1381). بخش ویژه خاستگاه های استبداد شناسی، ج یازدهم، ویراسته ی جواد موسوی خوزستانی، مقاله استبداد ایرانی:افسانه یا واقعیت.ابراهیم توفیق، صص147-167 و مقاله  استبداد و آشوب، منطق تاریخ و جامعه شناسی تاریخی ایران اثر محمد علی همایون کاتوزیان صص71-81 تهران: نشر توسعه.
کولاتیان، درویش علی، ( 1381). «جامعه قحطی و نقد نظریه تضاد دولت و ملت»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره های 179 و 180
گفت و گو با استاد مصطفی ملکیان، مصطفی،(بی تا).«دین و دینداری در جهان معاصر در ملکیان».www.hawzeh.net/fa/Article view.html?Article ID=912( http://konj.org/1661)
گودرزی، غلامرضا، (1389). درآمدی بر جامعه‌شناسی استبداد ایرانی، چاپ نخست، تهران: مازیار.
گودرزی، غلامرضا،(1387). تجدد ناتمام روشنفکران ایرانی، چاپ دوم، تهران: نشر اختران.
م‍اه‍رویان‌، ه‍وش‍ن‍گ‌، (1385).  کتاب ت‍ب‍ارش‍ن‍اسی‌ اس‍ت‍ب‍داد ایرانی‌ م‍ا، تهران: نشر بازتاب نگار.
محمودی، جهانگیر و محمدی، جمال(1396). «رمان کردی و واسازی تاریخ­نگاری مسلط»، فصلنامه جامعه­شناسی هنر و ادبیات، دوره 9،  شماره 2.
مصاحبه با محمدعلی همایون کاتوزیان با عنوان یأس جای اهداف خیالی را می‌گرفت: پاسخ همایون کاتوزیان به پرسش‌های مهرنامه درباره کتاب «ایرانیان»(http://homakatouzian.com/?p=748)
ملکیان، مصطفی، (1380). «روش شناسی در علوم سیاسی »، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 14
میرزا رفیعا، (1348). «دستور الملوک»، به کوشش محمدتقی دانش­پژوه، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 16، شماره5و6.
میرعمادی، طاهره و عباس منوچهری(1381). «پدیدار شناسی و فهم تاریخ:بحثی در روش تاریخ پژوهی دوره قاجاریه»، تهران: نشریه تخصصی دانشگاه تهران، شماره سوم.
نجاتی، غلامرضا، (1371). تاریخ بیست و پنج ساله ایران،تهران: رسا.
نفیسی،محمدرضا، (1371).  نگاهی به سیر اندیشه های اقتصادی در عصر پهلوی، تهران: طرح نو.
 
 
توفیق، ابراهیم(1393). « بررسی و نقد نظریه های استبداد در ایران »، درس گفتار،  پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی .
رحمانیان، داریوش، حمید عبداللهیان، ابوالفضل دلاوری، مصطفی عبدی(اول دی ماه 1395). «تبارشناسی و نقد نظریه های جامعه شناسی محمدعلی همایون کاتوزیان»، نشست اول  و دوم، انجمن جامعه شناسی ایران.
طباطبایی، سید جواد، (1396). « اندیشه ایرانشهری»، سخنرانی، خانه گفتمان شهر و معماری، 11مهر .
طباطبایی، سید جواد، (1396). «ایرانشهری»، سخنرانی، مشهد تیرماه.
طباطبایی، سید جواد، (16/7/92). سخنرانی در خانه اندیشمندان علوم انسانی، خبرگزاری رسانه های دیگر.
مناظره همایون محمدعلی همایون کاتوزیان و عباس امّانت در مورد قدرت سیاسی ایران، شبکه بی بی سی، برنامه آپارات.