ارتش و دولت‌سازی در ایران و اروپا مطالعه‌ای تطبیقی در کارکردها و بسترها

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیارعلوم سیاسی دانشگاه اصفهان

چکیده

چکیده
بررسی اولیۀ ادبیات دولت‌سازی در ایران و اروپا نشان می‌دهد که در هر دو دولت‌سازی ارتش نقش برجسته‌ای داشته است. با وجود این، ادبیات دولت‌سازی در ایران این سؤال عمده را بی‌پاسخ گذاشته است که آیا ارتش در ایران این نقش برجسته را به شیوه‌ای مشابه یا به شیوه‌ای متمایز از ارتش‌های اروپایی ایفا کرده است؟ این مقاله با بهره‌گیری از روش مقایسه‌ای نشان می‌دهد که نقش ارتش در دولت‌سازی‌های ایران و اروپا برجسته و از این حیث مشابه بوده است، اما بررسی شیوه‌هایی که از طریق آن ارتش‌های مزبور این نقش برجسته محقق ساخته‌اند نشان می‌دهد که کارکردهای صرفاً داخلی ارتش در دولت‌سازی ایران در برابر ترکیبی از کارکردهای بیرونی و داخلی ارتش در دولت‌سازی‌های اروپا آن دو را تا حد زیادی از هم متمایز ساخته است. استدلال شد که دلیل تمایز در کارکرد ارتش‌های مزبور تمایز در بسترهای داخلی و بیرونی بوده است که در آن ارتش‌ها در فرایند دولت‌سازی‌های درگیر شده‌اند. بدین سان، در این‌جا تمایز در بستر دولت‌سازی تمایز در کارکرد ارتش در دولت‌سازی را ایجاب کرده است و موجد راه‌های متعدد و متکثر دولت‌سازی از سوی ارتش در ایران و اروپا شده است. همین تکثرگرایی در سطوح کلی‌تر اولاً نشان می‌دهد که پیدایش دولت مدرن تا چه اندازه تحت‌تأثیر الزامات جامعه‌ای قرار داشته است که از متن آن سر برآورده است. ثانیاً چشم‌اندازی جدید در مورد نسبت دولت‌سازی اروپا و ایران در ادبیات مربوطه فراهم می‌آورد و مشخص می‌سازد که نباید به شیوه‌ای تعمیمی مسیر تحولات سیاسی حال و آینده یک کشور را سراسر از طریق مسیر تحولات گذشته کشورهای دیگر تعیین کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Army in the Process of State Building in Iran and Europe: A Functional and Contextual Comparative Study

نویسنده [English]

  • Abbas Hatami
چکیده [English]

Abstract
Reviewing the literature on the state building in Iran and Europe is indicative of the role of army in this process. However, the question of whether this role has been exercised in the same way or not, has been overlooked. The current paper tries to indicate that despite of the significant role of the army in state building in both Iran and Europe, the ways by which army has affected state building are completely different. Army had internal functions in Iran, while in Europe it had both internal and external functions. Upon analysis, it has become apparent that these different functions were because of different internal and external contexts in which the army has been involved in. Therefore, different internal and external contexts dictated different roles for the army and consequently have caused multiple and diverse ways of state building in Iran and Europe. Generally, this diversity shows that the emergence of the modern state has been affected by the requirements of a society. Moreover, it shows that we should not anticipate the future developments of a country entirely based on the developments of European countries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: State building in Iran
  • State building in Europe
  • Army
  • comparative method
منابع
آبراهامیان، یرواند (1376). مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی، تهران: شیرازه.
آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ فیروزمند و دیگران، تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1390). تاریخ مدرن ایران، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
اپللو، والترسی و استفان جی رستو (1389). ملت دولت و نظام جهانی، ترجمۀ پرویز دلیرپور، تهران: کویر.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران، تهران: زمینه.
بدیع، برتران و پی‌یر بیرن بوم (1387). جامعه‌شناسی دولت، ترجمۀ احمد نقیب‌زاده، تهران: قومس.
بشیریه، حسین (1384). موانع توسعۀ سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
پوجی، جانفرانکو (1377). درآمدی جامعه‌شناختی بر تکوین دولت مدرن، ترجمۀ بهزاد باشی، تهران: آگاه.
سینایی، وحید (1384). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران (1357 - 1299)، تهران: کویر.
فاتح، مصطفی (1358). پنجاه سال نفت ایران، تهران: پیام.
فوران، جان (1378). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: رسا.
کاظم‌زاده، فیروز (1371). روس و انگلیس در ایران (1864 - 1914)، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: آموزش انقلاب اسلامی.
کدی، نیکی (1381). ایران دوران قاجار و برآمدن رضا خان، ترجمۀ مهدی حقیقت‌خواه، تهران: ققنوس.
کرونین، استفان (1377). ارتش و حکومت پهلوی، ترجمۀ غلامرضا علی‌بابایی، تهران: خجسته.
کوثری، مسعود (1387). روش مقایسه‌ای، در رهیافت و روش در علوم سیاسی، ویراستۀ عباس منوچهری، تهران: سمت.
لمبتون، آن (1362). مالک و زارع، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
مک کی، تام و دیوید مارش (1384). روش مقایسه‌ای، در روش و نظریه در علوم سیاسی، ویراستۀ دیوید مارش و جری استوکر، ترجمۀ امیرمحمد حاج‌یوسفی، تهران: مطالعات راهبردی.
مهدوی، هوشنگ (1368). تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط پهلوی، تهران: مؤلف.
میلسپو، آرتور (2536). مأموریت امریکایی‌ها در ایران، ترجمۀ حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
نقیب‌زاده، احمد (1386). مطالعۀ تطبیقی تحول دولت مدرن در غرب و ایران در دولت مدرن در ایران، ویراستۀ رسول افضلی، قم: دانشگاه مفید.
هلد، دیوید (1386). شکل‌گیری دولت مدرن، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: آگاه.
 
Amirarjomand, S. A. (1998). The Turban for the Crown, New York: Oxford University Press.
Anderson, P. (1974). Lineage of Absolute State, London: New Left book Press.
Badie, B. (2000). The Imported State: the Westernization of Political Order, Translated by Royal. C., Stanford: Stanford University press.
Banani, A. (1961). The Modernization of Iran,1921-1940, Stanford: Stanford University Press.
Brautigam, D. (2008). Taxation and State Building in Developing State, Cambridge: Cambridge University Press.
Centeno, Miguel (1997). ‘Blood and Debt: War and Taxation in Latin America,’ American Journal of Sociology, Vol. 102, No. 6.
Centeno, Miguel (2003). ‘Limited War and Limited States in Irregular Armed Forces and Their Role’, in Politics and State Building, D. Diane and W. Anthony (ed), Cambridge: Cambridge University Press.
Ertman, Thomas (2005). ‘State Building and State Formation in Europe’, in The Handbook of Political Sociology, Cambridge: Cambridge University Press.
Finer, S. (1975). ‘State and Nation Building in Europe: the Role of Military’, in Ch.Tilly, in The Formation of Nation State in Western Europe, Princeton: Princeton University Press.
Giddens, A. (1985). The Nation- State and Violence, Berkeley: University of California Press.
Hague, R. and Harrop (2007). Comparative Government, Palgrave.
Herreros, F. (2011). State, The in the Encyclopedia of Political Science, G.T. Kurian (ed), Washington: CQ press.
Hui, V. T. B. (2005). War and State Formation in Ancient China and Early Modern Europe, Cambridge: Cambridge University Press.
Humphreys, L. (1995). The way of Heavenly Sword, Stanford: Stanford University press.
Karshenas, M. (1990). Oil, State and Industrial Development in Iran, Cambridge: Cambridge University Press.
Lasswaell, H. (1968). ‘The Future of Comparative Method’, Comparative Politics.
Lijiphart, A. (2006). Comparative Politics and the Comparative Method, In Comparative Method in the Social Science, A. Sica (ed), New Delhi: Sage Press.
Mann, Michael (1986). The Source of Social Power, Cambridge: Cambridge University Press.
Modelski, G. (1978). ‘The Long Cycle of Global Politics and The Nation State’, Comparative Study In Society and History, No. 20.
Moore (2004). ‘Revenues, State Formation and the Quality of Governance in Developing Country’, International Political Science Review ,Vol. 25, No. 3.
Porter, Bruce D. (1994). War and the Rise of the State: The Military Foundations of Modern Politics, New York: Free Press
Sorensen, Georg (2001). ‘War and State-Making: Why Doesn’t It Work in the Third World?’, Security Dialogue, No. 32.
Stone, Lawrence (1965). The Crisis of the Aristocracy, Oxford: Clarendon Press.
Tilly, Charles (1975). The Formation of Nation State in Western Europe, Princeton: Princeton University Press.
Tilly, Charles (1985). ‘War Making and State Making as Organized Crime’, in Bringing the State Back in, P. Evans and d. Rueschmeyer and T. Skocpol (ed), Cambridge: Cambridge University Press.
Upton, J. (1968). A History of Modern Iran: an Interpretation, Cambridge: Harvard University Press.