بررسی و تبیین مقوله صلح در نظریه مدینه‌ المسالمه (شهرصلح) فارابی و نظریه صلح پایدارکانت

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

اندیشمندان و مکاتب گوناگون بر اهمیت صلح و ضرورت  تحقق آن  به‌عنوان اصلی اساسی و ضرورتی  بنیادی در حیات  انسان،  تاکید کرده‌اند. حکیمان  مسلمان چون فارابی در جهان  اسلام و فیلسوفان اخلاق‌گرای غرب معاصر چون کانت و پیروانش این موضوع را  به‌صورت  خاص  مورد توجه قرار داده‌اند.  بنابراین، هدف این پژوهش بررسی و تبیین صلح پایدار در نگرش ابونصر فارابی و کانت به  شیوه­ای مقایسه‌ای است. پرسش اصلی تحقیق این است که با توجه به جهان‌نگری این دو اندیشمند،  کدامیک  از دو نظریه صلح کانت و فارابی در تبیین ماهیت صلح و تحقق آن در قالبی پایدار توانایی لازم را دارند؟
یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در بررسی مقایسه‌ای، اتکای هردو نگرش بر انسان است و هردو  به‌نحوی نگرش اخلاقی را در باب تحقق صلح مطرح ساخته ‌اند؛ اما فارابی با نگاهی فراگیر و کمال‌طلبانه و فضیلت‌گرا، انسان و جامعه و نیازهای او چون صلح و آرامش را موردتوجه  قرار می‌دهد. به‌علاوه مبانی صلح مطرح  در فلسفه سیاسی فارابی به دلیل الهی- انسانی و فطری بودن، به‌عنوان یکی از سرچشمه‌های هویت انسانی و امنیت وجودی بشر، به‌مراتب قابلیت امکان و تحقق بالاتری در مقایسه با مبانی صلح پایدار موردنظر کانت  در عرصه عمل دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of Peace in the Farabi’s theory of Medina al-Mussalemah (Peace City) and Kant's permanent peace theory

نویسنده [English]

  • Mohammad Hossein Jamshidi
Faculty member of International Relations, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

Different schools and scholars have emphasized the importance of peace and the necessity to realize it as the essential and fundamental necessity in human life. Muslim scholars such as Farabi in the Muslim world and Kant and his followers in contemporary the West, have focused on this issue in their own way. Therefore, the purpose of this study is to study and explain "sustainable peace" in Abu Nasr Farabi and Kant's attitude in a comparative manner. The main question of the research is that: Which of the Kant and Farabi's theories of peace, according to their worldviews, are capable of explaining the nature of peace and realizing it in a stable and steady state?
In a comparative study, the findings of the research show that both theories are considered to be "human" and both put forward a moral attitude towards the realization of peace; but Farabi, with a comprehensive and virtuous look, observes and explains human and society, and the needs of both, such as peace and calmness. In addition, the foundations of peace in al-Farabi's political philosophy, in compared to the Kant's sustained foundations of peace, due to divine-humanity and innateness, as one of the sources of human identity and human security, has the potential to be more feasible and more realistic

کلیدواژه‌ها [English]

  • Peace
  • Fair Peace
  • Abu Nasr Farabi
  • Medina al-Mussalemah
  • Kant
  • Permanent peace
قرآن کریم.      
آقابخشی، علی(1363) فرهنگ  علوم  سیاسی، تهران: نشر تندر.
آل یاسین، جعفر(1985م.) الفارابی فی حدوده و رسومه ، بیروت: عالم الکتب.
آل یاسین، سیدراضی(1378)، صلح امام حسن، ترجمه سید علی خامنه‌ای، چاپ۱۳، تهران: گلشن.
ابراهیمی و دیگران (1389)؛ «رویکرد اسلامی بر روابط بین­الملل در مقایسه با رویکردهای رئالیستی و لیبرالیستی»، مجله دانش سیاسی، سال ششم، شماره دوم.
ابن  ماجه، ابو عبد الله محمد قزوینی(1422ه./2001م.)سنن ابن ماجه، بیروت : دار ابن  حزم. 
ابن­منظور محمد بن مکرم (1414ه.)، لسان العرب، بیروت: دارصادر، چاپ سوم،  .
اربلی، علی بن  عیسی (1426ق.) ، کشف الغمه، مجمع جهانی اهل بیت(ع).
استوکر، جری و مارش، دیوید (1384)؛ روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
افتخاری، اصغر (1389)؛ «صلح و امنیت بین­الملل: رویکرد اسلامی»، مجموعه مقالات جهان اسلام، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
برزنونی، محمدعلی (1384)؛ «اسلام، اصالت جنگ یا اصالت صلح؟»، مجله حقوقی، نشریه مرکز امور حقوقی بین­المللی معاونت حقوقی و امور مجلس ، شماره33.
بیگ­زاده، ابراهیم (1387)؛ «در تکاپوی صلح پایدار»، الهیات و حقوق، شماره 28.
تهانوی، محمد علی بن علی (1996م.)کشاف اصطلاحات الفنون؛ محقق علی، حروج، بیروت: مکتبه  لبنان  ناشرون.
جمشیدی، محمد حسین(1390) دیپلماسی پیامبر(ص)، تهران: شرکت چاپ و نشر بین  الملل.
جمشیدی، محمدحسین (1389) مبانی اندیشه  نظامی در اسلام، تهران : دانشگاه جامع امام حسین (ع).
جمشیدی، محمدحسین (1394)؛ «تأملی بر سیره نبوی در صلح و جنگ: سیاست صلح»، روزنامه ایران، شماره 6128.
جمشیدی، محمدحسین (1396)؛ « صلح»، در: حکمت سیاسی اسلامی ، تهران:موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه  ایران.
حرانی، ابن شعبه (1382)؛ تحف العقول، قم: انتشارات آل علی علیه­السلام.
حق­پناه، رضا (1388)؛ «جنگ و صلح از منظر علامه طباطبایی»، فصلنامه اندیشه، سال پانزدهم، شماره اول.
حیدری، حمید (1387)؛ «نظریه صلح دموکراتیک»، علوم سیاسی، سال یازدهم، شماره چهل و یکم.
خامنه­ای، سید محمد(1394)« فلسفه و صلح جهانی» در فلسفه و صلح جهانی( مجموعه مقالات منتخب هیجدهمین همایش حکیم ملاصدرا، یکم خرداد ماه 1393) ، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
دهقانی فیروزآبادی ،"گفتمان اصول گرایی عدالت محور در سیاست خارجی دولت احمدی نژاد"، دانش سیاسی، سال سوم، شماره 5.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1382)؛ «تحول نظریه­های منازعه و همکاری در روابط بین­الملل»، حقوق و سیاست، شماره 8.
دیلمی، حسن بن محمد (1385)؛ ارشاد القلوب، ترجمه علی سلگی نهاوندی، قم: نشر ناصر.
رئیسی، لیلا(1390) «رابطه متقابل حقوق بشر و صلح»،فصلنامهادبیات و علوم  انسانی(دانشگاه  شهرکرد)، شماره  20 و 21،بهار و تابستان، صص49-64.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1374)المفردات فی غریب القرآن، مکتبه مرتضویه.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1427ه.)، المفردات فی غریب القرآن ،  قم: منشورات طلیعه نور ، چاپ دوم.
زبیدی،  محمد  بن محمد مرتضی(1414ه.) تاج  العروس، مصحح علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ساعد ، نادر(1389) «گفتمان  صلح عادلانه، مبنا و معنا» در: حق بر صلح،  حق بر صلح عادلانه، تهران: دبیرخانه کنفرانس بین  المللی ائتلاف جهانی علیه  تروریسم برای صلح  عادلانه.
ساعد،نادر«چارچوب گفتمانی صلح . ابهامات رهیافت حقوقی»، در : حق برصلح  عادلانه، تهران: دبیرخانه کنفرانس بین  المللی ائتلاف جهانی علیه  تروریسم برای صلح  عادلانه.
سالیوان، راجر(1389) اخلاق در فلسفه کانت، ترجمه عزت الله فولادوند، تهران: طرح نو، چاپ دوم.
سجادی، عبدالقیوم، (1381)، «دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام»، علوم سیاسی، سال پنجم ،شماره 19، پاییز.
صدر حاج سیدجوادی، احمد و دیگران (1375)؛ دایره­المعارف تشیع، تهران: نشر شهید محبی.
صدر، سید محمدباقر(1388)سنت های تاریخ در قرآن، ترجمه سید جمال موسوی اصفهانی، قم: انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1392) تفسیرالمیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی­همدانی، قم: دارالفکر.
طبیبی، سید جمال الدین و دیگران(1393) تدوین پایان  نامه، رساله ، طرح پژوهشی و مقاله  علمی،تهران: فردوس، چاپ  پنجم.
طوسی، محمد بن حسن(1414ه.) الامالی، قم: دارالثقافه.
عاملی، محمدبن­الحسن،(1416ه.) وسائل الشیعه، بیروت: موسسه  آل البیت لاحیاء التراث، ، چاپ  دوم.
عبدالباقی، محمد فؤاد(1364) المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره:دارالکتب المصریة.
علی اکبر دهخدا،(1382) لغتنامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عمید، حسن(1374) فرهنگ  فارسی عمید، تهران: انتشارات  امیر کبیر.
عمیدزنجانی، عباسعلی(1365)؛ «اسلام، صلح و همزیستی»، علوم اجتماعی، شماره 195.
غیاثی کرمانی، سید محمد رضا(1375)حکمت عملی از دیدگاه خواجه نصیر، قم: اسلامی، 1375.
فارابی، ابونصر محمد (1325ه.) عیون المسائل، تحقیق احمدناجی جمالی، قاهره: مطبعه السعاده.
فارابی، ابونصر محمد (1346ه.) التنبیه علی سبیل السعاده، حیدر آباد هند.
فارابی، ابونصر محمد (1361) اندیشه های اهل مدینه  فاضله، ترجمه و تحشیه  سید جعفر سجادی، تهران: طهوری، چاپ دوم.
فارابی، ابونصر محمد (1382)  فصول منتزعه، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات  سروش.
فارابی، ابونصر محمد (1955م.) العلم الالهی، تحقیق عبدالرحمن  بدوی، قاهره.
فارابی، ابونصر محمد (1967م.) المله ، تحقیق محسن مهدی، بیروت: دار المشرق.
فارابی، ابونصر محمد (1996م.) السیاسة المدنیه، قدم  له و شرحه و بوبه علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبه  الهلال.
فارابی، ابونصر محمد (1998م.)آراءاهل المدینة الفاضله ومضاداتها، مقدمه وشرح علی بوملحم، بیروت:دارالتعارف للمطبوعات.
فارابی، ابونصر محمد(1986م.)آراء اهل المدینه الفاضله، تحقیق البیرنصرینادر، بیروت: دارالمشرق، چاپ دوم.
فردوسی، ابولقاسم حسن(1385) شاهنامه فردوسی،  به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران.
فقیهی­مقدس، نفیسه (1389) «مبانی فلسفی صلح­گرایی از نظر اسلام»، حکومت اسلامی، سال 15، شماره سوم.
قربان­نیا، ناصر (1382)؛ «حقوق جنگ در اسلام»، رواق اندیشه، شماره 22.
قرشی، علی اکبر(1371) قاموس قرآن،تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم.
قوام، سیدعبدالعلی، (1390)، روابط بین الملل نظریه‌ها و رویکردها، تهران: انتشارات سمت.
کانت، امانوئل (1380)؛ صلح پایدار، ترجمه محمد صبوری، تهران: نشر به­آوران.
کریمی نیا، محمد مهدی، (1386)، «دیدگاه اسلام درباره همزیستی مسالمت آمیز»، پژوهش های مدیریت راهبردی، شماره 35.
کریمی­نیا، محمدمهدی (1382)؛ «اصالت صلح و همزیستی یا جنگ و قتال در اسلام»، بصیرت، سال دوازدهم، شماره 34.
گالستون، ماریام(1386) سیاست و فضیلت، ترجمه حاتم  قادری، تهران: بقعه.
مجلسی، محمدباقر(1384ق.)بحارالانوار،تهران: دارالکتب الاسلامیه.
محمد نژاد، میر علی و محمد تقی نوروزی(1378) فرهنگ  استراتژی ، با مقدمه  سید یحیی صفوی ، تهران.
محمودی، سیدعلی (1381)؛ «بنیادها و آموزه­های فلسفه سیاسی کانت»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 179.
مشیرزاده، حمیرا (1394)؛ تحول در نظریه­های روابط بین­الملل، تهران:  سمت.
مطهری، مرتضی،(1374) جهاد، تهران: صدرا، چاپ ششم.
معین، محمد(1390) فرهنگ فارسی ، تهران: امیرکبیر.
معینی­علمداری، جهانگیر (1381)؛ «کانت­گرایی، فراکانت­گرایی و نظم جهانی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 57.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374)؛ تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
منوچهری، عباس (1390)؛ رهیافت و روش در علوم سیاسی، تهران: نشر سمت.
موسی، حسین یوسف(1401ه.) الافصاح  فی فقه  اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ چهارم.
مولوی بلخی، جلال الدین محمد(1373)مثنوی معنوی،تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیر کبیر.
میرمحمدی، معصومه­سادات(1390)؛ «مقایسه صلح پایدار در اندیشه انسان محور کانت و صلح عادلانه شیعی»، معرفت ادیان، سال دوم، شماره 4.
نجفی، محمدحسین (1981)؛ جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نراقی، احمد(بی­تا) معراج  السعاده، تهران: علمیه  اسلامیه.
نهج­البلاغه،(1419ه. ) گردآوری سیدشریف رضی، حققه و ضبط نصه سید جعفر الحسینی، قم: انتشارات دارثقلین.
نهج­الفصاحه،(1390)( گرد آوری و ترجمه ابوالقاسم پاینده) قم: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت.
وکیل، امیر ساعد(1383) رعایت حقوق بشر عاملی در حفظ صلح و امنیت بین المللی، پایان نامه  کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
ویلیامز، پل. دی(1390) درآمدی بر بررسی­های امنیت، ترجمه علیرضا طیب، تهران: انتشارات امیرکبیر.
 
Kant, Immanuel (1991); Perpetual Peace, in Kant Political Writings, Translated by Nisbet, Cambridge: Cambridge University Press.
Kant,I.(1997)Kants Political Writings, Edited by Hans Reiss, Cambridge: Cambridge University Press.
Lepgold,J.&Nincic,M.,(2001)Beyond the Ivory Tower: International Relation Theory and the Issue of Policy Relevance, New York: Colombia Univercity Press.
Morgenthau,H.J.(1960) "What is National Interest" in: Conflict and Coperation Among Nations.New York: Holt & Winston.
Noziek, Robert.(1974)Anarchy, State, and Utopia, New York: Basic Books.
Ragin, c.c.(1994); Constracting Social Research: the unity and diversity of method. London: Pine Forge Press.