مدل‌های حکومت قابل طرح بر اساس نظریه ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه علمای شیعه از عصر صفویه تا دورۀ معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ، تمدن و انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه تهران

10.30465/cps.2019.3535

چکیده

ضرورت حکومت و دولت، یکی از مهم­ترین مسائل در حوزۀ فلسفۀ سیاسی بوده است که بر ضرورت وجود آن تأکید فراوانی شده است؛ به‌طوری‌که این امر از صدر اسلام با تشکیل حکومت اسلامی توسط پیامبر(ص) آغاز شد و توسط ائمه معصوم(ع) و در ادامه حکومت­های غاصب پس‌ازآن، ادامه پیدا کرد. بر اساس نظریه سیاسی اسلام، در عصر غیبت، ولایت و ریاست دین و دنیای جامعه اسلامی در دست شبیه­ترین فرد به معصوم(ع) قرار می­گیرد که همانا فقیه جامع‎الشرایط است. لذا از آغاز عصر غیبت تاکنون، حکومت­های مختلفی بر سرکار آمدند که برخی از آن‌ها به‌نوعی تحت ولایت فقیه بوده است. نوشتار حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که چه مدل­های حکومتی بر اساس نظریه ولایت فقیه، قابل طرح است؟ یافته­ها نشان می‌دهد که بر اساس نظریه ولایت فقیه و بر اساس میزان حضور ولایت فقیه و برجستگی نقش ولایت فقیه در حکومت، می­توان از مدل­های حکومتی همچون: 1. مدل سلطان غالب و فقیه؛ 2. مدل ولایت مقیده یا دولت در دولت؛ 3. مدل سلطنت مشروعه یا مشروطه مشروعه؛ 4. مدل شورای فقیهان و سلطان عادل؛ 5. مدل جمهوری اسلامی (مردم­سالاری دینی)؛ 6. مدل حکومت اسلامی (الهی) نام برد. برای پاسخ به سؤال مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و تفسیری بهره گرفته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Designable Models Government Based on the Theory of Velayat-e Faqih

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Kalantari 1
  • Meisam Belbasi 2
1 Associate Professor, Group of History, Civilization and Islamic Revolution University of Tehran.
2 Ph.D. Student of Islamic Revolution Studies, University of Tehran
چکیده [English]

The necessity of government and government has been one of the most important issues in the field of political philosophy, which has emphasized the necessity of it; As this began from the early days of Islam with the formation of an Islamic government by the Prophet (PBUH) and continued by the infallible Imams (AS) and subsequent infiltration regimes afterwards. According to the political theory of Islam, in the age of absence, the province and the head of religion and the world of Islamic society are in the hands of the most similar person to the infallibles (as), which is, in fact, a comprehensive jurisprudent. So, from the beginning of the era of absenteeism, so many governments have come to power, some of which have been somehow under the jurisdiction of the Faqih. The present paper seeks to answer the question of which models of government are based on the theory of Velayat-e faqih? The findings show that based on the theory of velayat-e faqih, based on the presence of Velayat-e faqih and the prominence of the role of the Velayat-e faqih in government, government models such as: 1. The model of the dominant ruler and the jurisprudent; 2. The model of the Provincial government or the government in the state; 3. The model of the Religious of monarchy or the constitutional of monarchy; 4. The model of the council of jurisprudents and the righteous ruler; 5. The model of the Islamic Republic (religious democracy); 6. The model of the government Islamic (divine). To answer the article's questions, descriptive-analytical and interpretive methods and library studies techniques are used.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islam
  • Government
  • Model
  • Velayat-e Faqih
  • Politics
  • Monarchy
  • Republicanism

مراجع

آبادیان، حسین؛ بی­طرفان، محمد (1392)، «تحلیل مبانی مشروعیت و نامشروعیت نهاد سلطنت از دیدگاه علمای عصر صفوی»، پژوهشنامه تاریخ اسلام، سال سوم، شماره 10.
آزاد‌ارمکی‌، تقی (1379)، درآمدی بر نظریه­سازی در جامعه‌شناسی، تهران: کلمه.
آقابخشی، علی؛ افشاری­راد، مینو (1389)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار.
استراوس، اَنسلم؛ کربین، جولیت (1394)، مبانی پژوهش کیفی، ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نی.
اقبال، فرشید (1387)، مکتب­های سیاسی، تهران: سبکباران.
بدیع، برتران؛ بیرن، پی­یر (1387)، جامعه­شناسی دولت، ترجمه احمد نقیب­زاده، تهران: قومس.
البستانی، فؤادافرام (1389)، فرهنگ جدید عربی- فارسی، ترجمه منجدالطلاب، مترجم: محمد بندرریگی، تهران: اسلامی.
بنتهام، دیوید؛ بویل، کوین (1384)، دموکراسی چیست؟، ترجمه شهرام تبریزی، تهران: ققنوس.
بهشتی، سیدمحمد (1390)، مبانی نظری قانون اساسی، تهران: بقعه.
بهشتی، سیدمحمد؛ باهنر، محمدجواد؛ گلزاده، علی (1390)، شناخت اسلام، تهران: بقعه.
بیارجمندی، حسن (1384)، «مفهوم جمهوری اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره)»، علوم سیاسی، سال هشتم، شماره 29.
بیرو، آلن (1370)، فرهنگ علوم اجتماعی‌، تـرجمه‌ بـاقر سـاروخانی. تهران: کیهان.
پالیزبان، محسن (1388)، «رویکرد­های متفاوت نسبت به جمهوریت و اسلامیت در جمهوری اسلامی ایران»، سیاست، سال سی­ونهم، شماره 3.
پوپر، ریموند کارل (1379)، اسطوره چارچوب: در دفاع از علم‌ و عـقلانیت‌، ترجمه عـلی پایا، تهران: طرح نو.
ترکمان، محمد (1362)، رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری،‌ جلد اول، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
تقوی، سیدمحمدناصر (1382)، «الگوهای دموکراسی»، علوم سیاسی، سال ششم، شماره 22.
توحیدفام، محمد (1383)، «چرخش‌های دموکراسی در عصر جهانی شدن»، کتاب ماه علوم اجتماعی، سال هشتم، شماره 85 و 86.
جعفرپیشه­فرد، مصطفی (1380/الف)، پیشینه نظریه ولایت فقیه، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
جعفرپیشه­فرد، مصطفی (1380/ب)، مفاهیم اساسی نظریه ولایت فقیه، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
جعفرپیشه­فرد، مصطفی (1393)، چالش‌های فکری نظریه ولایت فقیه، قم: بوستان کتاب.
جعفریان، رسول (1370)، دین و سیاست در دوره صفوی، قم: انصاریان.
جمشیدی، محمدحسین (1387)، «سیاست چیست؟ تبیین دیدگاه امام خمینی(ره)»، مطالعات انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره 14.
جمشیدی، محمدحسین (1394)، اندیشه سیاسی امام خمینی(س)، تهران: پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
جوان­آراسته، حسین (1383)، مبانى حاکمیت در قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
جهان­بزرگی، احمد (1376)، «پیشینۀ تاریخی نظریۀ ولایت فقیه»، قبسات، سال دوم، شماره 5 و6.
خسروپناه، عبدالحسین (1383)، «اندیشه سیاسی شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نائینی»، آموزه، سال سوم، شماره 5.
خمینی، سیدروح­الله (1378)، صحیفه امام، 21 جلد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).
خمینی، سیدروح‌الله (1381)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره).
خمینی، سیدروح­الله (١٣٦١)، کشف اسرار، تهران: هدایت. 
خورشیدی، حسین (1394)، «بررسی مبانی وجودی حکومت اسلامی»، حبل­المتین، سال چهارم، شماره 11.
دوورژه، موریس (1387)، بایسته­های جامعه­شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، تهران: میزان.
راغب­اصفهانی، حسین­بن­محمد (1412)، مفردات الفاظ القرآن، مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت: الدارالشامیه.
رجبلو، علی؛ خوشنام، مژگان (1395)، «جهانی‎شدن و سرنوشت مدل‌های دموکراسی»، جامعه‌شناسی تاریخی، سال هشتم، شماره 1.
سردارنیا، خلیل­الله (1391)، جامعه­شناسی سیاسی ایران، تهران: میزان.
سروش­محلاتی، محمد (1378)، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب.
صاحب­جواهر، محمدحسن­­بن­باقر (1362)، جواهرالکلام فی شرح شرائع­الاسلام، 43 جلد، محقق: ابراهیم سلطانی‎نسب، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
طباطبایی، سیدجواد (1394)، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران: کویر.
قربانی، قدرت­الله (1384)، درآمدی بر اندیشه دینی- سیاسی شهید مطهری، تهران: پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
کعبی، عباس (1383)، «نوآوری‌های فقهی در عرصه حقوق اساسی در عرصه مشروطه (با تأکید بر اندیشه شیخ فضل‌الله نوری و میرزای نائینی)»، آموزه، سال سوم، شماره 5.
کلاته، حسن (1388)، گفتمان جمهوری اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کلانتری، ابراهیم (1394)، ولایت فقیه؛ پرسش­ها و پاسخ­ها، قم: معارف.
کلانتری، ابراهیم؛ فرزانه­پور، حسین؛ خسروی­زارگز، مسلم (1391)، «تحلیل و بررسی سیر تطور و تکامل نظریه ولایت فقیه در اندیشه فقهای شیعه (با تأکید بر نظریه ولایت مطلقه فقیه امام خمینی)»، پژوهش­های انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 3.
گرجی، ابراهیم؛ برخورداری، سجاد (1388)، مبانی روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: ثالث.
گودین، رابرت؛ تیلی، چارلز (1390)، تحلیل سیاسی با تکیه‎بر شرایط و زمینه­ها، ترجمه رضا سیمبر، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
لک­زایی، شریف (1384)، «چیستی «ولایت مطلقه فقیه» در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، مطالعات انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 2.
لک­زایی، نجف (1378)، «ثبات و تحول در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، علوم سیاسی، سال دوم، شماره 5.
مارش، دیوید؛ استوکر، جری (1384)، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی­یوسفی، تهران: مطالعات راهبردی.
مصباح­یزدی، محمدتقی (1383)، در پرتو ولایت، قم‌: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح­یزدی، محمدتقی (1391)، نظریه سیاسی اسلام، 2 جلد، قم‌: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح­یزدی، محمدتقی (1394)، پاسخ استاد به جوانان پرسش‌گر، قم‌: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مصباح­یزدی، محمدتقی (1395)، حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه، قم‌: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهرى، مرتضى‏ (1377)، مجموعه آثار شهید مطهرى‏، جلد 24، تهران: صدرا.
مطهرى، مرتضى‏ (1378)، یادداشت­های شهید مطهری، جلد 10، تهران: صدرا.
مهاجرنیا، محسن (1389)، «اندیشه سیاسی مقام معظم رهبری آیت­الله خامنه­ای»، اندیشه سیاسی متفکران اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نایینی، محمدحسین (1382)، تنبیه­الأمة و تنزیه­الملّة، محقق: سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب.
نبوی، سیدمرتضی (1383)، «مردم‌سالاری دینی و گونه‌های دیگر دموکراسی»، راهبرد، سال سیزدهم، شماره 32.
نعیمیان، ذبیح­الله (1382)، «نظریه دولت در اندیشه سیاسی شیخ فضل­الله نوری بر اساس گفتمان ثابت سیاسی شیعه»، آموزه، سال دوم، شماره 3.
نعیمیان، ذبیح­الله (1383)، «نظریه­های دولت بر بنیاد «گفتمان ثابت سیاسی شیعه» در اندیشه سیاسی مرحوم محلاتی، نائینی و حاج­آقا نورالله اصفهانی»، آموزه، سال سوم، شماره 5.
ورعی، سیدجواد (1382)، پژوهشى در اندیشه سیاسى نائینى، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
ورعی، سیدجواد (1385)، «جمهوریت و اسلامیت از دیدگاه امام خمینی(ره) و قانون اساسی»، حکومت اسلامی، سال یازدهم، شماره 39.
هاشمی، طه (1382)، اسلام و دموکراسی، تهران: زیبا.
هلد، دیوید (1384)، مدل‌های دموکراسی، ترجمه عباس مخبر، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
هیوود، اندرو (1383)، مقدمه نظریه سیاسی، ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران: قومس.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار