انقلاب اسلامی و تحول مفهومی حقوق شهروندی در ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی- تهران جنوب

چکیده

حقوق شهروندی از جمله مفاهیمی است که در حوزه حقوق عمومی و علوم سیاسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا جایی که مفهوم شهروندی در طول تاریخ و در حوزه اندیشه‌های سیاسی همواره سهم به‌سزایی را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد که این مفهوم همواره یک مفهوم پایدار و ثابت نبوده، بلکه جریان‌های سیاسی و متغیرهای تاریخی بر باز تعریف آن تاثیرگذار بوده است. همچنین انقلاب اسلامی و اندیشه‌های بنیانگذار آن، امام خمینی (ره)، نیز به شکلی اساسی ماهیت و روندهای حقوق شهروندی در ایران را تغییر داد. این پژوهش تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر مفهوم و حوزه‌های عمومی حقوق شهروندی را بررسی می‌کند. سوال محوری این است که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری بر  تحول مفهومی و روندهای عمومی حقوق شهروندی در جامعه ایران داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی از دو زاویه بر تحول مفهومی و روندهای حقوق شهروندی تاثبرگذار بوده است. نخست، با گسترش سازوکارهای مشارکت مردمی، روندها و حوزه‌های حقوق شهروندی را گسترش داد. و دوم، با برجسته شدن نقش مذهب در سیستم سیاسی جمهوری اسلامی، مذهب به‌عنوان یک متغیر اساسی مردم‌سالاری را در بطن تحولات اجتماعی ایران نهادینه کرده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی، و روش گردآوری داده‌ها منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

انقلاب اسلامی و تحول مفهومی حقوق شهروندی در ایران

نویسنده [English]

  • Ali Faghih Habibi
چکیده [English]

حقوق شهروندی از جمله مفاهیمی است که در حوزه حقوق عمومی و علوم سیاسی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا جایی که مفهوم شهروندی در طول تاریخ و در حوزه اندیشه‌های سیاسی همواره سهم به‌سزایی را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد که این مفهوم همواره یک مفهوم پایدار و ثابت نبوده، بلکه جریان‌های سیاسی و متغیرهای تاریخی بر باز تعریف آن تاثیرگذار بوده است. همچنین انقلاب اسلامی و اندیشه‌های بنیانگذار آن، امام خمینی (ره)، نیز به شکلی اساسی ماهیت و روندهای حقوق شهروندی در ایران را تغییر داد. این پژوهش تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر مفهوم و حوزه‌های عمومی حقوق شهروندی را بررسی می‌کند. سوال محوری این است که انقلاب اسلامی ایران چه تاثیری بر  تحول مفهومی و روندهای عمومی حقوق شهروندی در جامعه ایران داشته است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی از دو زاویه بر تحول مفهومی و روندهای حقوق شهروندی تاثبرگذار بوده است. نخست، با گسترش سازوکارهای مشارکت مردمی، روندها و حوزه‌های حقوق شهروندی را گسترش داد. و دوم، با برجسته شدن نقش مذهب در سیستم سیاسی جمهوری اسلامی، مذهب به‌عنوان یک متغیر اساسی مردم‌سالاری را در بطن تحولات اجتماعی ایران نهادینه کرده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی، و روش گردآوری داده‌ها منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • حقوق شهروندی
  • انقلاب اسلامی
  • امام خمینی (ره)
  • مردم‌سالاری
  • اسلام
احمدی طباطبایی، سید محمد رضا (1388) حقوق شهروندی با تاکید بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رهیافت انقلاب اسلامی، سال سوم، شماره هشتم.
افروغ، عماد(1387). حقوق شهروندی و عدالت. چاپ اول. تهران: انتشارات سوره مهر.
بهروز لک، غلامرضا (1386) جهانی شدن و اسلام سیاسی در ایران، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
پور عزت، علی اصغر، قلی پور، آرین، باغستانی برزکی، حوریه(1388)."رابطه آگاهی شهروندان از حقوق شهروندی با پاسخگویی و شفایت سازمان ها"، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره38.
جاوید، محمد جواد و ابراهیمی، محمود (1392) تکالیف شهروندی در  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه بررسی های حقوق عمومی، سال دوم، شماره 2، صص 46-25.
جوادی آملی، عبدالله (1379) ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت، قم، نشر اسراء.
حقوق شهروندی در نظام حقوقی ایران( 2 آذر 1390) برگرفته از:
خزائی، احمدرضا(1395): «تحلیل زمینه های حقوق شهروندی در نهج البلاغه»، فصلنامه پژوهش دینی، شماره 33، پاییز و زمستان .
خمینی، روح الله (1368) صحیفه امام، جلد دوم، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خوئینی، غفور(1386). حقوق شهروندی و توسعه پایدار. چاپ اول. تهران: نشر فرهنگ صبا.
شعبانی، قاسم (1388) حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات اطلاعات.
صمیمی، مینو ( 1369) پشت پرده تخت طاووس، تهران، انتشارات اطلاعات.
عبادی، صادق(1391)."عوامل محرک جامعه و تاریخ درنگرش امام خمینی(ره)"، در مجموعه مقالات مروری بر اندیشه های سیاسی- اجتماعی امام خمینی(ره)، چاپ اول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، چاپ و نشرعروج.
عباسی، محمد و دیگران (1395) تاملی بر جلوه های حقوق شهروندی در قرآن و نهج البلاغه، فصلنامه اخلاق زیستی، سال ششم، شماره بیست و یکم.
عصمتی، حمید، حسن زاده گرجی، فرشته(1389). حقوق ملت در قانون اساسی مشروطیت و جمهوری اسلامی ایران. چاپ اول.تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
علیا، ساجده(1390). "جایگاه حقوق شهروندی در عصر هخامنشیان"، فصلنامه تعالی حقوق، سال چهارم، شماره های13-14.
عیوضی، محمد رحیم، باب گوره، سیدحسام الدین(1391)." تحول مفهوم شهروندی و ظهور شهروندی جهانی"، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره42، شماره3.
فتحی واجارگاه، کوروش و واحد چوکده، سکینه(1388). آموزش شهروندی در مدارس. چاپ اول. تهران: نشرآیین.
 فردوست، حسین ( 1382) ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، انتشارات اطلاعات.
فولادزاده، عبدالامیر (1369) شاهنشاهی پهلوی در ایران، قم، کانون نشر اندیشه اسلامی.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1383) حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، نشر میزان.
قره‌باغی،  عباس (1368) اعترافات ژنرال: خاطرات ارتشبد عباس قره‌باغی، تهران، نشر نی.
کاستلز، استفان و دیوید سون ، آلیستر (1382)  مهاجرت و شهروندی، ترجمه: فرامرز تقی لو، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
متانی، مهرداد، فلاح، علی، باقری، سمیه(1390). "تبیین حقوق شهروندی از منظر امام خمینی(ره)"، در نخستین همایش همایش ملی آرمان شهر ایران.
مجتبی زاده، عبدالکاظم ( 1386) فساد در رژیم پهلوی دوم، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
محسنی، رضا علی(1389)." ابعاد و تحلیل حقوق شهروندی"، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال سوم، شماره 10.
محسنی، فرید و عبداللهی، حسین (1392) نقد مبانی حقوق شهروندی لیبرالی با تاکید بر جایگاه مردم در نظام حقوقی اسلام، فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال دوم، شماره 6.
منشور حقوق شهروندی جمهوری اسلامی ایران (1395) برگرفته از:
موسوی بجنوردی، سید محمد و مهریزی ثانی، محمد (1392)  حقوق شهروندی از نگاه امام خمینی، پژوهش نامه متین، شماره 61.
مهر محمدی، محمود(1377). "آموزش و پرورش و جامعه مدنی"، مجله پژوهش های تربیتی، ج6 ، شماره3-4.
نجاتی، غلامرضا(1377)   شصت سال خدمت و مقاومت، ج 1 تهران، انتشارات رسا.
هاشمی، سید محمد(1384). حقوق بشر و آزادیهای اساسی . چاپ اول. تهران: نشر میزان.
 
Mclean,  Iane (1993), Oxford concise dictionary of Politics, Landen: Oxford University Press.