تأثیر رویکرد برون‌نگر بر اقتصاد سیاسی دورۀ پهلوم دوم (بین سال‌های 1320 تا 1340)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.30465/cps.2019.3861

چکیده

تاریخ معاصر ایران شاهدِ نزاع دو رویکرد در خصوص نحوۀ ادارۀ اقتصاد کشور بوده است. یک نگاه، راه برون­رفت از مشکلات را در اتکای به قدرت­های خارجی و استفاده از امکاناتِ دول قدرتمند برای ارتقای ادارۀ کشور می­داند و جریان دیگر، ضمن لزوم بهره­گیری معقول از تجارب بیگانگان، اتکای اصلی را به استفاده بهینه از توانمدی­های داخلی و زمینه­سازی برای رشد آن­ها قرار می­دهد. فضای عمومی سیاست­گذاری از ابتدای پیدایی دغدغۀ پیشرفت در کشور ما، عمدتاً در اختیار دسته اول قرار داشته است. این مقاله، با بررسی نتایج حاکمیت تفکر برون­نگر در اقتصاد سیاسی دورۀ پهلوی دوم، نشان می­دهد که این نگاه چگونه منجربه عقب­ماندگی و وابستگی بیشتر کشور شده است. براساس چنین رویکردی، تجربۀ اقتصادی اجرای «اصل چهار ترومن» که از انتهای دهه 20 تا انتهای دهه 30 شمسی اجرا شد، ضمن از بین بردن توان اقتصاد کشاورزی، عوارض سنگینی چون مهاجرت گسترده، حاشیه­نشینی و وابستگی سیاسی رژیم پهلوی، و در نهایت، سقوط آن­را به­دنبال داشت. هدف این مقاله، توجه به این تجارب و پرهیز از ساده­انگاری در ارتباط با بیگانگان و توجه به نگاه درون­زا در پیشرفت اقتصادی کشور است. روش این پژوهش نیز توصیفی-تاریخی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The influence of external approach on political economy in the era of Pahlavi II (1961-1941)

نویسنده [English]

  • Mohammad Mehdi Esmaeili
Assistant Professor, Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

The history of Iran witnessed a conflict between two approaches related to the way of the country’s economic management in the contemporary era. One approach considers the way out of trouble in relying on foreign powers and using the power of mighty states in order to promote the administration of the country; and the other prospect places the main reliance on the optimal use of internal capacities and grounding for their growth by taking a reasonable advantage of the experiences of the strangers. The public space of policy making has mainly been at the disposal of the first category since the beginning of the emergence of developmental concern in our country. By examining the outcomes of the dominance of external thoughts in political economy related to the era of Pahlavi II, this article shows how this viewpoint has led to a higher level of backwardness and dependence in the country. Based on such approach, the economic experience of implementing “Truman’s point four” plan, which was performed from the end of 20s until late 30s, removed the agricultural economy as well as causing heavy burdens such as massive migration, marginalization and the political dependence of Pahlavi regime and ultimately its downfall.

کلیدواژه‌ها [English]

  • External approach
  • internal approach
  • Political Economy
  • Renovation school
  • Truman’s point four
اتابکی، تورج (1376)، آذربایجان در ایران معاصر، ترجمه کریم اشراق، تهران: نشرتوس.
ازغندی، علیرضا (1384)، روابط خارجی ایران 57-1320، تهران: نشر قومس.
افشار، ایرج (1390)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه: وزیر انطباعات در اواخر دوره ناصری: مربوط به سال‌های 1292 تا 1313 هجری قمری، تهران: موسسه‌ انتشارات‌ امیرکبیر.
 بامداد، مهدی (1384)، شرح حال رجال ایران، تهران: نشر فردوس.
بی­نا (۱۳۶۱)، نفت، از آغاز تا به امروز، تهران: انتشارات وزارت نفت.
پهلوی، محمد رضا (1392)، پاسخ به تاریخ، چاپ افست.
تیموری، ابراهیم (1361)، تحریم تنباکو، تهران: نشر شرکت سهامی کتابهای جیبی.
ساعی، احمد (1385)، مسائل سیاسی –اقتصادی جهان سوم، تهران، سمت، چاپ هشتم.
سو، آلوین (1388) تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی مظاهری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ چهارم.
شوندی مطلق، کبری (1360)، جنگ سرد و زمینه‌های اتخاذ دکترین ترومن، پایگاه پژوهشی باقرالعلوم.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران،‌ ترجمه یعقوب آژند،‌ تهران: گستره.
فوران، جان (1384)، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران: نشر رسا.
فونتن، آنرره (1364)، تاریخ جنگ سرد، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: نشر نو.
فووریه، ژان باتیست (1325)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانی، تهران: دنیای کتاب.
قربانیان، محمد (۱۳۹۰)، «زمینه­ها و بسترهای تشکیل بانک شاهنشاهی در ایران»، تاریخ روابط خارجی، شماره 49، ص­ص 156-137.
کباسیان، اکبر (۱۳۷۸)، تحلیلی بر نتایج اجرای اصل چهار ترومن در ایران»، گزارش، ص­ص 73-64.
کدی، نیکی(1361) تحریم تنباکو در ایران، ترجمه شاهرخ قائم‌مقامی، تهران: جیبی.
ماسلی، لئوناردو (1363)، نفت، سیاست و کودتا در خاورمیانه، ترجمه محمود رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات رسام.
محمدی، اسفندیار (1383)، «نظریه­های اقتصاد سیاسی بین­المللی»، مصباح، شماره 54، ص­ص 56-9.
میلانی، عباس(1393) درباره شاه. چاپ افست.
ناطق، هما (1373)، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهی و رژی تنباکو، تهران: نشر توس.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1373)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، تهران: نشر البرز.