بررسی و نقد دیدگاه سیدجمال‌الدین‌ اسدآبادی‌ و محمد عبده در سیر استعلایی بیداری اسلامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

سیدجمال‌الدین‌ اسدآبادی‌ و محمد عبده از جملۀ پیشگامان و اندیشمندان بیداری اسلامی در جهان تسنن‌اند. هردو، با احساس «دردی مشترک» و با نگاه به وضع کشورهای اسلامی و عقب‌ماندگی و عقب‌نگهداشته‌شدن ممالکشان، درپی چاره افتادند و «اسلام» را چارة نهایی دانستند و به ارائة راهکارهایی پرداختند. سیدجمال به‌رغم این‌که‌ آرمان‌های‌ بزرگی، همچون‌ «وحدت»، در سر داشت و برای‌ تحقق‌ آن‌ها، بی‌صبرانه،‌ به‌ هر تلاشی‌ دست‌ می‌زد، کمتر به تناسب‌ این‌ روش‌ها و ایجاد پشتوانة مردمی توجه می‌کرد. چرا‌که کمتر در اندیشۀ‌ تأملات‌ نظری‌ درمورد‌ لوازم‌‌ و توابع آرای خویش‌ بود. عبده نیز، در عین اخلاص و توجه به فعالیت‌های فرهنگی، بر این نظر بود تا زمانی که مردم مصر ناآگاه‌اند، نمی‌توانند انگلیسی‌ها را از میهن خود برانند و بدین دلیل، اصلاح فکر دینی مصریان باید بر پیکار سیاسی با استعمار مقدم باشد، اما به این اصل توجه نمی‌کرد که برای ملت‌های مستعمره، رهایی از عقب‌ماندگی، بدون آزادی از اسارت استعمار، ناممکن است و استعمار و انحطاط مسلمانان در اغلب موارد هم‌افزایی دارند.
حال، در دهة سوم انقلاب اسلامی، نقش سیدجمال و عبده کم‌رنگ شده است. بدین‌علت که بیداری اسلامی، با سیر استعلایی خود، وارد مرحلة نظام‌سازی و تمدن‌سازی شده است، اما اندیشه و عملکرد این دو مصلح، به‌رغم تأثیرگذاری در شروع این جریان در جهان تسنن، بن‌مایه‌هایی اساسی برای همراهی جریان در سیر تکاملی، ازجمله شناخت عمیق استعمار و ایمان به نقش مردم، ندارد. لذا مسئلۀ مهم، که در شرایط کنونی باید به آن توجه کرد، این‌که برای تثبیت و تداوم این ‏جریان کدام اندیشه و عملکرد کارآمد است. در این راستا، تحقیق پیش رو بر آن است که، با بررسی و نقدِ ‏منصفانۀ اندیشه و عملکرد سیدجمال و عبده، کارآمدی این دو اندیشه را در سیر استعلایی بیداری اسلامی بررسی کند.‏

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study and Critique of Sayyid Jamal al-Din Asadabadi and Muhammad Abduh Views in the Ascending Development of the Islamic Awakening

نویسنده [English]

  • Batoul i Yousef
PhD Student, Political Sciences, Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Sayyid Jamal al-Din Asadabadi and Muhammad Abduh are among the pioneers and thinkers of the Islamic Awakening in the Sunni world. Looking at the circumstances of the Islamic nations and retardation of their countries, and feeling a "common suffering", both of them searched for a solution and found "Islam" as the final solution; and, in accord to their finding, they provided some way out.
Although, Sayyid Jamal had in his mind great ideals such as "unity" and tried hard to realize his ideals, he did not pay so attention to appropriateness of his way and did not go to find some public support. The reason behind this was that he was mostly concerned with theoretical reflections upon consequences of his own ideas.
In spite of his sincerity and the attention paid by him to cultural attempts, Abduh believed that as long as Egyptians are unaware, they are not able to push the English out of their country and for the same reason reform in Egyptians' religious thought should precede political struggle against colonialism. He did not heed to the fact that for colonized nations, it is impossible to get free from retardation without getting free from colonialism. And, in most cases, colonialism and Muslims' decline intensify each other.
Now, in the third decade of the Islamic Revolution, the role played by Sayyid Jamal and Abduh has lost its importance, since with its ascending development, the Islamic Awakening has entered the stage of system-making and civilization-building. In spite of being of some influence in the Sunni world at the beginning, thoughts and functions of these two reformers lack the necessary properties such as deep knowledge of colonialism and belief in the role which may be played by people to go along with this ascending development. Thus, under the present circumstances, the important question to which attention should be paid is as follows: "which thought and function are efficient to establish and continue such a process?"
The present study seeks to study and criticize the thoughts and functions of Sayyid Jamal and Abduh in a fair way, and find the extent of efficiency of these two thoughts in the ascending development of the Islamic Awakening.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Islam
  • Islamic awakening
  • Sayyid Jamal al-Din Asadabadi
  • Muhammad Abduh
  • Colonialism