تأثیر عرفان نورسی بر اسلام اجتماعی ترکیه با محوریت اندیشه‌های فتح الله گولن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

3 کارشناس ارشد علوم سیاسی گرایش اندیشه سیاسی

10.30465/cps.2019.4746

چکیده

برخی از متفکران همانند جواد طباطبایی و عبدالکریم سروش بر عدم ابتنای سقف سیاست بر ستون عرفان تاکید می کنند. در مقابل، برخی جنبشها و دولتهای اسلامی همچون دولت مرعشیان طبرستان، سربداران، دولت اسماعیلی حسن صباح و دولت صفویه ساختار و ماهیتی کاملا عرفانی دارند. در راستای رابطه ایجابی عرفان و سیاست می توان به جنبش اسلام‌گرایی ترکیه اشاره کرد که متاثر آرای عرفانی طریقت نقشبندیه و نورسیه است. این جریان سیاسی - اجتماعی با تاکید بر مولفه هایی همچون توجه بر اتحاد جهان اسلام و الگوی تمدنی اسلام، رویکرد مثبت به دستاوردهای تمدن غرب، نقش پر رنگ ابعاد اجتماعی اسلام، توجه به خدمت و رساندن منفعت به مردم، قرائت میانه روانه و متساهلانه از اسلام، تاکید بر اسلام فرهنگی، مبارزه با جهل و تفرقه با تاکید بر آموزش و تساهل نسبت به اقلیتهای مذهبی به شدت متاثر از دیدگاههای عرفانی می باشد. حلقه وصل اندیشه های عرفانی و اسلام اجتماعی ترکیه اندیشه های فتح‌الله گولن می باشد. در این مقاله با استفاده از روش تاریخی – تحلیلی سعی می‌گردد تا تأثیر عرفان از طریق اندیشه‌های گولن بر عملکرد جریان اسلام گرای ترکیه مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effects of Nursi Mysticism on the Social Islam in Turkey: The Case of Fethullah Gülen’s Teachings

نویسندگان [English]

  • Ghader Hafez 1
  • Mohammad Roodgar 2
  • Farzad Mohammadi 3
2 Assistant Professor, Department of Islamic mysticism, Research Institute of Imam Khomeini and Islamic Revolution
3 Master of Science in Political Science
چکیده [English]

Whether the relationship between mysticism and politics is a negative or positive one has always been among the controversial issues in the history of political thought in the Islamic world. While some thinkers as Seyed Javad Tabatabai and Abdolkarim Soroush strongly propose that the grand roof of politics does not or should not rest on the pillars of mysticism in an Islamic state, there have been such great movements and states as Marashyan of Tabarestan, Sarbedaran , the Isma'ili state of Hassan-e Sabbāh, and the powerful Safavid dynasty  with basically mystical (sufi) structures and natures. As a present instance of the positive relationship between politics and mysticism, one can take the case of Islamist government in Turkey today that is strongly influenced by the mystical teachings from the doctrines of Naqshbandi  and Nursî . In fact, this sociopolitical system emphasizes such parameters as the importance of unity among the Islamic states, and the utility of the model of Islamic civilization; it has a favorable regard for the achievements of the Western civilization; it insists on the heightened role of the social principles of Islam; it cares for the people’s needs and well-being, has a mild and tolerant conception of Islam, believes in the importance of cultural Islam, fights against ignorance and schism, enhances education and literacy, and  shows tolerance toward the religious minorities. In all such principles, the Islamist government is under the impacts of mystical teachings.
The connection between mysticism and social Islam is the theories of Fethullah Gülen. Holding a realistic and practical approach, and through the application of powers of media software, Gülen tries to come up with a mild and moderate reading of Islam. Using a historical-analytic methodology, the present study attempts at investigating the effects of Sufism and mysticism, presented through Gülen’s teachings, on the workings of the Islamist state of Turkey.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Mysticism
  • Tariqat Naqshbandiyah
  • Toryat Nursiyah
  • Social Islam
  • Cultural Islam
  • Fethullah Gulen
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383)، الاشارات و التنبیهات مع شرح الخواجه نصیر الدین الطوسی و المحاکمات لقطب الدین الرازی، جلد 3، با تحقیق کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
ارول قلیچ، محمود (1375 – 1382)، «تصوف در آسیای صغیر و بالکان»، دانشنامه جهان اسلام، ج 7، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
ازدالگا، الیزابت (1389)، نقشبندیه در آسیای غربی و مرکزی، تغییر و تداوم، ترجمه فهیمه ابراهیمی، تهران:  پژوهشکده تاریخ اسلام.
اطهری، اسدالله و بولنت ارس و عمر کاها (1384)، «جنبش اسلام لیبرالی در ترکیه: اندیشه‌های فتح الله گولن»، مطالعات خاورمیانه، ش32، ص59-82.
امام جمعه زاده، جواد و محمودرضا رهبر قاضی و رضا محمود اوغلو (1389)، «چرخش گفتمانی در راهبردهای اسلام گرایان ترکیه و علل آن»، آفاقامنیت، سال سوم، دوره جدید، ش 6، ص 139 - 154.
امام جمعه زاده، سید جواد؛ محمودرضا رهبر قاضی (1392)، «تحول گفتمان هویت در ترکیه از کمالیسم به اسلام‌گرایی با تأکید بر حزب عدالت و توسعه»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 1، ش3، ص 45-72.
انتخابی، نادر (1392)، دین، دولت و تجدد، تهران: هرمس.
بوکاری، کندو (1210 م)، «المنهج الواقعی فی دراسة قضایا الایمان رسائل بدیع الزمان النورسی انموذجا»، مجله النور للدراسات الحضاریة و الفکریة، ش 1، استانبول: موسسه استانبول للثقافة و العلوم .
خیرخواهان، جعفر (1390)، «ببرهای آناتولی: همزیستی اسلام ترکی با نظام بازار آزاد: موردکاوی جنبش فتح‌الله گولن»، چشماندازایران، ش 67، ص117-137.
زارع، محمدرضا (1382)، علل رشد اسلام‌گرایی در ترکیه، ویراستار: مرتضی قدیری، تهران: موسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
سجادی، ضیاءالدین (1423 ق)، مقدمات تاسیسیه فی التصوف و العرفان و الحقیقه المحمدیه، احمد الاشتیانی؛ کریم الامیری فیروزکوهی، بیروت: دارالهادی.
سرمد محمدی، حسین (1393)، آرای عرفانی بدیع‌الزمان سعید نورسی بر پایه کلیات رسائل النور، پایان نامه ارشد، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
فکری، محمد و مینا اینانلو، احمد فکری (1392)، «بررسی جامعه شناسی جنبش فتح‌الله گولن بر مبنای نظریه بسیج منابع»، مطالعات اجتماعی ایران، دوره هفتم، ش3، ص75-99.
فلاح، رحمت‌الله (1389)، «ماهیت‌شناسی جنبش اسلامی فتح‌الله گولن در ترکیه»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، س ۱۱، ش ۴۳، ص205-222.
فلاحت پیشه، صفرو حشمت‌الله ولدبیگی (1392)، «آثار فکری گولنیسم و جنبش نور در سیاست و حکومت ترکیه»، پژوهش‌های راهبردی سیاست، س2، ش 6، پ 36، ص 115-89..
قهرمان پور، عسگر (1390)، «پدر اسلام سیاسی یا اجتماعی»، مهرنامه، ش 10.
کدیور، محمدعلی (1386)، «پدر نسل طلایی جنبش آموزشی فتح الله گولن در ترکیه»، شهروند امروز، ش 39.
کلانتری، وحید (1394)، گزارش راهبردی: بررسی جریان تربیتی، آموزشی فتح الله گولن در ترکیه، تهران: مرکز مطالعات راهبردی تربیت اسلامی.
کمالیان، عزیز و عباس صالحی نجف آبادی (1394)، «رابطه عرفان وسیاست دراندیشه سیاسی با تاکید بر دولت امامت گرای عرفان محور اسماعیلیان نزاری(حسن صباح)»، عرفانیات درادب فارسی، ش24، ص151-172.
گلی زواره، غلامرضا (1377)، سرزمین‌های اسلام: شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
لطفی، منا (1389)، «جنبش گولن؛ اسلام اجتماعی یا اسلام سیاسی تقیه جو»، پگاهحوزه، ش17.
مطهری، مرتضی (1373)، آشنایی با علوم اسلامی، قم: صدرا.
موثقی گیلانی، احمد و امین اعتمادی‌فرد (1393)، «زمینه‌های تفاوت اسلام گرایی در ایران و ترکیه»، مطالعاتتاریخیجهاناسلام، س2، ش4.
میغا، محمد حمد کنان (1210 م)، «مقاصد الحیاة و غایاتها فی فکر بدیع الزمان سعید النورسی من خلال رسائل النور»، مجله النور للدراسات الحضاریة و الفکریة، ش1، استانبول: موسسه استانبول للثقافة و العلوم.
نکویی، سید احمد و میرهادی موسوی قرالری (1393)، «جنبش گولن و عملکرد آن در جمهوری آذربایجان از منظر نظریه بسیج منابع و تعهد اجتماعی»، آسیایمرکزیوقفقاز، ش88.
نوازنی، بهرام و نوژن اعتضادالسلطنه، معصومه صالحی (1393)، «فتح الله گولن وجنبش اجتماعی سیاسی وی در ترکیه»، مطالعات -سیاسی جهان اسلام، سال سوم، ش10، ص 151 - 173.
نورالدین، محمد (1382)، ترکیه جمهوری سرگردان، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور.
نوروزی فیروز، رسول (1392)، «فراز و فرود جریان‌های اسلامی در ترکیه معاصر و نسبت آن با انقلاب اسلامی»، پژوهش‌های منطقه‌ای، ش2.
نوروزی، فیروز ( 1391)، «اسلام ترکی تقابل با اسلام انقلابی (مروری بر اندیشه‌های فتح الله گولن)»، رهیافتانقلاباسلامی، سال ششم، ش 1، ص 61 - 78.
واحدی، الیاس (1384)، کتاب آسیا (ویژه مسائل ترکیه)، تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی.
وفایی، داود (1380)، ریشه‌های غرب‌گرایی و اسلام‌گرایی در ترکیه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ولدبیگی، صفر ( 1395)، تأثیراندیشه‌هایسیاسی؛اسلامیبدیعالزمانسعیدنورسیبراسلامسیاسیباتاکیدبرحزبعدالتوتوسعه، تهران: نشر احسان.
 
Serif MardenM; reflection on said Nursis life and thaught; in: Islam at the crossroads, edited and with in introduction by: ibrahim m. abu-rabi, published by state university of new york press, 20