الهیات سیاسی ایده‌ی شهروندی در ایران معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30465/cps.2019.4748

چکیده

نخ تسبیح شهروندی جدید در غرب، عنصر مدنی است؛ عنصری که هابز آن را بنیاد نهاد و لاک به نوعی تقویت‌اش نمود و روسو علی‌رغم نقدهای جدّی بر آن و واردکردن عناصر سیاسی، ناسیونالیستی و از همه مهمتر اجتماعی-اقتصادی، هم‌چنان عنصر مدنی را به عنوان عنصر مقوم شهروندی جدید حفظ کرد و نهایتاً ایده‌ی شهروندی توانست علی‌رغم تعارض‌ها و حتی تباین‌ها در عالم نظر،  به مبنای زیست سیاسی در ساحت عقل سلیم غربی تبدیل شود. اما نقش عنصر مدنی مزبور در جریان تجدد سیاسی در ایران، به هیچ وجه پررنگ نبود. به زعم ما این امر را باید از منظر رتوریک حاملان فکر تجدد سیاسی در ایران مورد ملاحظه قرار داد؛ رتوریکی که به یک معنای بسیار مهم دالّ بر اتخاذ استراتژی این متجددان در نبردی که بالضروره در ساحت الهیاتی-سیاسی رخ نموده بود. در واقع پرسش این است که نتایج صحنه‌ی نبرد الهیاتی-سیاسی در ایران معاصر، از حیث تحول در انگاره‌ی شهروندی، چه آثار و نتایجی در پی داشت. تجدد سیاسی با تکیه بر این ایمان به عنصر مدنی یا عنصر حق بی قید و شرط انسان در وضع طبیعی، خود بر بنیادی الهیاتی استوار شده بود و اتفاقاً همین عنصر مدنی بود که با هسته‌ی سخت الهیاتی-سیاسی در شبکه‌ی عقل سلیم ایرانی بیشترین تعارض را داشت و همین محمل دگردیسی‌های این انگاره در نسخه‌ی منتهی به انقلاب اسلامی ایران بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Theology of the Idea of Citizenship in the Contemporary Iran

نویسنده [English]

  • Shervin Moghimi
faculty member of Institute for Humanities and cultural Studies
چکیده [English]

The main core of new citizenship in the west is civil element; the one that founded by Hobbes and strengthened by Locke. Rousseau, in spite of his serious criticism and concentrating on the political, national and especially socioeconomic elements of citizenship, maintained the civil element as the constituent one. Finally, notwithstanding the theoretical conflicts and even contrasts, idea of citizenship could turn out to be the basis of political life in the sphere of western common sense. If we accept that the beginning of development of the idea of new citizenship in Iran was in evolutions led to the constitutional revolution, then we can say that the role of civil element was not noticeable at all. We think that this should be considered according to the rhetorical strategy of opponents of political modernity in Iran. This rhetoric in a sense indicated to the strategy applied by these modernists in the necessary theologico-political war had broken out. Based on belief in civil element or in idea of "the individual possessed unconditional right in the state of nature", political modernity founded on the theological ground itself and exactly this civil element in the face of rigid theologico-political core in Iranian network of common sense was the most conflicting one. In this article, we attempt to analyze the transformations in rhetorical strategy of opponents of political modernity in contemporary Iran on the basis of the mentioned war and examine its consequences for new idea of citizenship in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • citizenship
  • political theology
  • common sense
  • rhetoric
  • contemporary Iran
آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی.
آبراهامیان، یرواند (1386)، اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی، ترجمه فرهاد مهدوی، نشر نیما، آلمان. 
آل احمد، جلال (1357)، در خدمت و خیانت روشنفکران (جلد اول)، انتشارات خوارزمی.
آل احمد، جلال (1385) غربزدگی، نشر خرم.
اشتراوس، لئو (1396)، مقدمه‌ای سیاسی بر فلسفه، ترجمه یاشار جیرانی، انتشارات آگه.
شادمان، فخرالدین (1326)، تسخیر تمدن فرهنگی، بی‌جا.
شایگان، داریوش (1378)، آسیا در برابر غرب، انتشارات امیرکبیر.
شریعتی، علی (1393)، اسلام‌شناسی (1) (مجموعه آثار 16)، نشر قلم.
شریعتی، علی (1392) (1)، ابوذر (مجموعه آثار 3)، نشر الهام. 
شریعتی، علی (1392) (2)، شیعه (مجموعه آثار 7)، نشر حکایت قلم نوین.
صالحی، انوش (1394)، مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی، نشر قطره، چاپ دوم.  
مصلح، پگاه (1395)، «نسبت «سیاست» و «امر سیاسی» در خوانش ادبیّات ریتوریک: مطالعه‌ی موردی شعر سهراب سپهری»، جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شماره‌ی دوم.
نادری، محمود (1387)، چریک‌های فدایی خلق (جلد اول: از نخستین کنش‌ها تا بهمن 57)، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
هاشمی، محمد منصور (1386)، هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید، انتشارات کویر.
 
Hobbes, Thomas (1839), The English Works of Thomas Hobbes, Vol. 1 and 3, London, J. Bohn.
Lerner, Ralph & Mahdi, Muhsin (1963), Medieval Political Philosoph, Cornell University Press, Ithaca.
Machiavelli, Niccolo (1988), The Prince, Translated by Harvey Mansfield, Chicago University Press.
Melzer, Arthur; Weinberger, Jerry and Zinman, Richard (2003), The Public Intellectual: Between Philosophy and Politics, Rowman and Littlefield Publishers. 
Rousseau, J. J (1987), Basic Political Writings, Translated and Edited by Donald A. Cress, Hackett Publishing Company.
Strauss, Leo (1983), Studies in Platonic Political Philosophy, Chicago University Press.