نسبت سوژه و ساختار و بازاندیشی در گفتمان‌های هویتی در ایران معاصر: از مشروطه تا جمهوری اسلامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشکده حقوق،الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار علوم سیاسی، دانشکده حقوق،الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران

3 دانشیار علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.30465/cps.2021.36662.2805

چکیده

شکل‌گیری احساس تعلق و هویت‌یابی در چارچوب « هویت ملی»، بازتاب تحولاتی است که در دوران مدرن سربرآورد. هویت به عنوان تأثیر و تأثراتی از روابط، از طریق بیان تفاوت ها معنا می‌یابد. اگر این تفاوت ها وجود نداشت، ما نمی‌توانستیم به طور متمایز و همبسته موجودیت یابیم. هویت برای تبیین و استقرار الگوهای رفتاری خود نیازمند تفاوت است و در ادامه هر گفتمان هویتی، تفاوت‌ها را به یک «دیگری» یا «غیرِخودی» تبدیل می کند تا از قطعیات و مسلمات خود دفاع کند. در ایران نیز انقلاب مشروطه را می‌توان نقطه آغازین ظهور گفتمان‌های مدرن در حوزه اجتماعی و سیاسی دانست. بنابراین، کاربردی شدن مفهوم هویت در این دوره ظهور می‌یابد و آثار آن‌را نیز در تمامی رخدادهای سیاسی و اجتماعی که در ایران رخ داده می‌توان مشاهده کرد. پرسش اصلی مقاله این است: نسبت سوژه و ساختارهای گفتمانی در گفتمان هویتی ایران معاصر، چگونه بوده است؟ استدلال مطرح شده آن است که سوژه و هویت تحت تاثیر ساختار قدرت از مشروطه تا جمهوری اسلامی معنا می‌یابند، به‌نحوی‌که در هر دوره شاهد تضعیف و به محاق رفتن سوژه هستیم، درحالی‌که ظرف حدود دو دهه اخیر، نقش ساختار به مرور کم‌رنگ می‌شود، در این دوره سوژه‌ها به عنوان حاملان هویت دارای نقش فعال‌تر و جدی‌تری هستند. تز نوآورانه مقاله حاضر این است که در این دو دهه اخیر، برای نخستین بار در تاریخ ایران معاصر، شاهد کاهش نقش ساختارها و نقش آفرینی «سوژة شخصی» (به تعبیر تورن، در مقام تحقق بخشی به آزادی و عهده‌دار مسئولیت سوژگی) هستیم؛ به نحوی که، یک گفتمان هویتی فراگیر و مورد اجماع در میان کنش‌گران اجتماعی وجود ندارد. روش گردآوری داده‌ها در پژوهش حاضر اسنادی و ابزار گردآوری داده‌ها، فیش برداری از منابع اصیل و دارای اعتبار علمی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The relationship between subject and structure and rethinking in contemporary Iran identity discourses: From the Constitutional Revolution (Mashrouteh) to the Islamic Republic

نویسندگان [English]

  • Vida yaghooti 1
  • Majid Tavossolli Roknabadi 2
  • Ali Ashraf Nazari 3
1 PhD Student in Political Science, Faculty of Law, Theology and Political Science, Research Sciences Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Law, Theology and Political Science, Research Sciences Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran. tavasoli@gmail.com
3 Associate Professor of Political Science, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

Sense of belonging and identity in the context of "national identity" is a reflection of the transformations that took place in the modern era. Identity is understood as the influence of relationships between us and others. Identity needs difference to explain and establish its behavioral patterns, and in the continuation of each identity discourse, it transforms differences into an "other" or "outsider" in order to defend its scope and boundaries. In Iran, the Constitutional Revolution can be considered the starting point for the emergence of modern identity discourses in the social and political spheres. Therefore, the application of the concept of identity emerges in this period and its effects can be seen in all political and social events that took place in Iran. The main question of the present paper is: What has been the relationship between the subject and the discourse structures in the identity discourse of contemporary Iran? The hypothesis is that the subject and the identity are meaningful under the influence of the structure power from the Constitution to the Islamic Republic, so that in each period we see the subject weakening and disappearing, while over the last two decades, the role of the structure has gradually it become less and less. Importantly, in this period, subjects have a more active and serious role as carriers of identity. The innovative thesis of the present article is that in the last two decades, for the first time in the history of contemporary Iran, we have witnessed a decrease in the role of structures and strength of the role of the "personal subject" (in Touraine‎'s words). The method of data collection in the present study is documentation and data collection tool is taking notes from original sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse
  • identity
  • subject
  • structure
  • constitution
  • Islamic Republic
 
 

منابع

 آرمند، حسین(۱۳۹۲). (امکان و مکانیسم سوژگی و انقلاب در فلسفه سیاسی متأخر: مقایسه هربرت مارکوزه«مکتب فرانکفورت»میشل فوکو«پست­مدرن» اسلاوی ژیژک«چپ متأخر» ).پایان نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی. به راهنمایی مهدی براتعلی­پور..دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه خوارزمی.
اتابکی، تورج و اریک یان زورکر(۱۳۸۵). تجدد آمرانه: جامعه و دولت در عصر رضاشاه. ترجمه مهدی حقیقت­خواه. تهران: ققنوس.
احمدی، حمید(۱۳۸۳). ایران: قومیت، هویت و ملیت. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
اسماعیلی، حمیدرضا (۱۳۸۸). «فرهنگ سیاسی حاکم در دوره پهلوی». فصلنامه مطالعات تاریخی. شماره ۲۶: ۲۷-۶۵.
اکبری، محمدعلی و بیگدلو، رضا(۱۳۹۰). «پهلویسم: ایدئولوژی رسمی دولت محمدرضا پهلوی در دهه­های ۱۳۴۰-۱۳۵۰». فصلنامۀ گنجینۀ اسناد. سال ۲۱، دفتر چهارم: ۶-۲۴.
آبراهامیان، یرواند (۱۳۹۵). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل‌محمدی محمدابراهیم فتاحی، تهران نشرنی.
بشریه، حسین(۱۳۷۴). جامعه­شناسی سیاسی. تهران: نشر نی.
بیات، آصف(بی­تا). زندگی همچون سیاست: چگونه مردم خاورمیانه را تغییر می­دهند. ترجمه فاطمه صادقی. (بی­نا).
بیل، جیمز(۱۳۷۱). عقاب و شیر: تراژدی روابط ایران و آمریکا، ترجمه مهوش غلامی، تهران: نشر کوبه.
پرندوش، پوریا(۱۳۹۷). رخداد،سوژه و حقیقت در اندیشه سیاسی آلن بدیو، تهران: تیسا.
تاجیک، محمدرضا (۱۳۷۷). «غیریت، هویت و انقلاب، شکل­گیری گفتمان انقلابی در ایران». فصلنامه علمی­پژوهشی متین، شماره ۱ص: ۸۳-۱۰۵.
تاجیک، محمدرضا (۱۳۸۳). گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
تاجیک، محمدرضا (۱۳۷۹). «روشنفکر ایرانی و معمای هویت ملی». فصلنامه مطالعات ملی. سال دوم. شماره پنجم. پائیز.
تاجیک، محمدرضا و شکورزاده، پریسا(۱۳۹۸). « تأملی بر امکان سوژه سیاسی با توجه به نظریه ارنستو لاکلاو». فصلنامه رهیافت­های سیلسی بین­المللی، دوره ۱۰، شماره ۳. بهار.
تورن، آلن(۱۳۹۸). برابری و تفاوت: آیا می­توانیم با هم زندگی کنیم، ترجمه سلمان صادقی­زاده، تهران: ثالث.
تورن، آلن (۱۳۹۹). دموکراسی چیست؟، ترجمه سلمان صادقی­زاده، تهران: ثالث.
تورن، آلن(۱۴۰۰). بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی، ترجمه سلمان صادقی­زاده، تهران: ثالث.
جلایی­پور، محمدرضا و محمدی، جمال(۱۳۸۷). نظریه­های متاخر جامعه­شناسی، تهران: نی.
جنکینز، ریچارد(۱۳۸۱). هویت اجتماعی. ترجمه، تورج یاراحمدی، تهران: نشر شیرازه.
جهانبگلو، رامین و بهنام، جمشید(۱۳۸۶). تمدن و تجدد، تهران: مرکز.
حسینی، سید صدرا(۱۳۹۲). بررسی سوژه و عاملیت در اندیشه فوکو. پایان­نامه کارشناسی ارشد علوم سیاسی. به راهنمایی سیدحسین اطهری. دانشکده علوم اداری و اقتصادی. دانشگاه فردوسی مشهد.
حقیقت، سید صادق(۱۳۸۶). «از ساختارگرایی تا پساساختارگرایی». فصلنامه روش­شناسی علوم انسانی دوره ۱۳ شماره ۵۱ : ۹۱-۱۱۰.
 خلیلی، محسن (۱۳۸۷). «بازنمایی خودی - دیگری در گزارش­های تاریخی روزگار قاجار». مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال بیست و سوم شماره ۱ (پیاپی ۲۵۴، مهر و آبان): ۱۸۲-۲۰۳.
 رجایی، فرهنگ(۱۳۸۳). مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نشر نی.
رضایی­پناه، امیر ایزدی، رجب(۱۳۹۲). «ریشه­یابی گفتمان پهلوی یکم در آرای متجددین عصر مشروطه». فصلنامه جستارهای تاریخی. سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲:۲۵-۶۲.
زریزی، رضا (۱۳۸۴). «تجددگرایی و هویت ایرانی در عصر پهلوی». ماهنامه زمانه، سال چهارم، شماره ۴: ۲۴-۲۹.
زیباکلام، صادق(۱۳۹۷). ما چگونه ما شدیم. تهران: روزنه.
زیمل،گئورگ(۱۳۹۹). فلسفه­ی پول. ترجمه جواد گنجی و صالح نجفی، تهران: مرکز.
سلطانی، علی اصغر(۱۳۸۴). قدرت، گفتمان و زبان سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نی.
شایگان، داریوش(۱۳۹۷) افسون­زدگی جدید: هویت چهل تیکه و تفکر سیار، چاپ دهم، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران: فروزان.
شرفی، محمدرضا(۱۳۸۱). جوان و بحران هویت. تهران: سروش.
عضدانلو، حمید (۱۳۸۰). گفتمان و جامعه .تهران: نشر نی.
فرکلاف، نورمن (۱۳۷۹). تحلیل انتقادی گفتمان. گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیق رسانه ها.
 فی، برایان(۱۳۹۳). فلسفه امروزین علوم اجتماعی: با نگرش چندفرهنگی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو
کلانتری، محمد و دیگران (۱۳۹۴). «جایگاه غیریت­سازی در  ایجاد پادگفتمان جنبش مشروطه و تاثیر آن بر توسعه سیاسی ایران». فصلنامه مطالعات سیاسی. سال هشتم شماره ۲۸: ۱-۲۲.
مرشدی زاد، علی. «هویت و تاریخ». کتاب ماه تاریخ و جغرافیا. اردیبهشت ۱۳۸۹. شماره ۱۴۴: ۲۷ -۳۱.
مک دانل، دایان(۱۳۸۰). مقدمه­ای بر نظریه گفتمان. ترجمه حسینعلی نوذری. تهران: انتشارات گفتمان.
میر محمدی، داود(۱۳۸۳). گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران. تهران: تمدن ایرانی.
نبوی،سیدعبدالامیر، رادفر فیروزه (۱۳۹۳). «تحلیل گفتمانی تأثیر فرهنگ سیاسی بر روابط خارجی ایران در دوره پهلوی دوم(۱۳۴۲-۱۳۳۲)». فصلنامه دانش سیاست. سال دهم، بهار و تابستان، شماره۱۹: ۱۳۵-۱۵۴.
نظری، علی­اشرف (۱۳۸۶). «هویت مدرن و ظهور گفتمان مدرن در ایران». فصلنامه مطالعات ملی. سال هشتم شماره۴: ۳۰-۵۴.
نظری، علی­اشرف (۱۳۹۰). مدرنیته و هویت سیاسی در ایران. تهران: میزان.
نظری، علی­اشرف و سازمند، بهاره (۱۳۸۶). گفتمان، هویت و انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
هال، استوارت (۱۳۸۶)؛ غرب و بقیه: گفتمان و قدرت، ترجمة محمود متحد، تهران: آگه.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز(۱۳۸۹). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نی