وجوه روش‌شناختیِ تاریخ‌نویسیِ اندیشۀ سیاسی جواد طباطبایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان، دانشکده علوم اداری و اقتصاد

2 استادیارعلوم سیاسی/ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

10.30465/cps.2022.40723.2993

چکیده

مسئلۀ کانونی جواد طباطبایی در همۀ آثارش «ایران به عنوان یک مسئله/مشکل فلسفی» است و این مسئله او را به زوایای گوناگون تاریخ، تاریخ اندیشه و تاریخ اندیشه سیاسی در ایران می‌کشاند. وی مجموعه‌ای از رویکرد و روش‌هایی که تاکنون به این منظور به کار گرفته شده‌اند را نامناسب دانسته و ردّیه‌های صریحی بر آن‌ها می‌نویسد از جمله رویکردهای تاریخ‌گرایانه، ایدئولوژیک، جامعه‌شناختی، تجددستیز، اهل تتبعات ادبی، روشنفکران دینی، مستشرقان، ایران‌شناشان اروپایی، تاریخ‌نویسیِ دانشگاهی و روش‌هایی مانند کشف‌المحجوب. حال پرسش این است طباطبایی برای بررسی تاریخ و تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران از چه رویکرد و روشی بهره گرفته است؟

طباطبایی رویکرد خود را «فلسفی»، شیوۀ نوشتن خود را «استراتژیک» و جای-گاهی که از چشم‌انداز آن به تاریخ اندیشه سیاسی می‌نگرد را «اندیشۀ تجدد» می‌داند. به صورت خاص، روش عمده و اصلی طباطبایی، «روش تحول تاریخی مفاهیم» است؛ بهره‌گیری از دستگاه مفاهیم تجدد با قیدِ اجتهاد در آن مفاهیم، مهم‌ترین مدعای طباطبایی در بهره‌گیری از چنان روشی است. البته طباطبایی در همۀ آثارش، الزاماً از روش واحدی بهره نمی‌گیرد و خود را نیز به همۀ ابعاد و قیود یک روش مقید نمی‌سازد، هرچند همۀ آثار او از منطق کلی یا رویکردی واحد پیروی می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Methodological aspects of historiography of Javad Tabatabai's political thought

نویسندگان [English]

  • Abdollah binandeh 1
  • Mahdi Fadaie mehrabani 2
1 University of Isfahan, Faculty of Administrative Sciences and Economics
2 Assistant Professor of Political Science / Faculty of Law and Political Science, University of Tehran
چکیده [English]

In all of his publications, Javad Tabatabai's core theme is "Iran as a philosophical issue/problem," This theme attracts him to many aspects of Iranian history, thought history, and political thought history. He considers a set of approaches and methods used for this purpose inappropriate and writes explicit refutations of them; methods, including historiographical, ideological, sociological, anti-modernist, literary, religious, orientalism, European Iranology, Western Academic Iranian studies, and spiritual method of unveiling the veiled. Now, what method and strategy did Tabatabai utilize to research Iran's history and political thought?

Tabatabai describes his approach as "philosophical," his writing style as "strategic," and his perspective on the history of political thought as "modernist thought" at times. Tabatabai's primary approach is the "method of the historical evolution of conceptions"; Tabatabai's most essential claim in utilizing such a method is to use the system of modernity's notions with the condition of ijtihad in those concepts. Tabatabai does not use a single method in his works, nor does he limit himself to dimensions and constraints of a single method, even though all of his works follow a general logic or a single approach

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historiography
  • method
  • evolution of concepts
  • degeneration
  • Iran
  • آجودانی، لطف‌الله(1391). اندیشه‌های سیاسی در عصر مشروطیت ایران، تهران، چاپ اول، نشر علم.
  • اشتراوس، لئو(1388). جامعه‌شناسی فلسفۀ سیاسی، ترجمه و تألیف محسن رضوانی، قم، چاپ اول، انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • تقوی، سید محمدناصر(1384). دوام اندیشۀ سیاسی در ایران، قم، چاپ سوم، انتشارات بوستان کتاب.
  • حسینی‌بهشتی، محمدرضا(1394). تحول تاریخی مفاهیم، نامه پژوهش فرهنگی، تهران، سال نهم، شماره سوم، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
  • حقیقت، صادق(1387). روش‌شناسی علوم سیاسی، قم، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه مفید.
  • طباطبایی، جواد(1400). ابن‌خلدون و علوم اجتماعی، تهران، چاپ اول، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1395). تأملی درباره ایران؛ مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تهران، چاپ دوم، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1395/الف). تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران، چاپ دوم، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1395/ب). تأملی درباره ایران؛ جلد نخست: دیباچه‌ای بر نظریۀ انحطاط ایران با ملاحظات مقدماتی در مفهوم ایران، تهران، چاپ دوم، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1393). تاریخ اندیشۀ سیاسی جدید در اروپا؛ جدال قدیم و جدید در الهیات و سیاسات ، تهران، چاپ اول، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1392). تأملی درباره ایران؛ مبانی نظریه مشروطه‌خواهی، تهران، چاپ اول، انتشارات مینوی خرد.
  • طباطبایی، جواد(1391). ابن‌خلدون و علوم اجتماعی، تهران، چاپ دوم، انتشارات ثالث.
  • طباطبایی، جواد(1390). خواجه نظام الملک طوسی؛ گفتار در تداوم فرهنگی، تهران، چاپ اول، نشر نگاه معاصر.
  • طباطبایی، جواد(1388). زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، چاپ هشتم، انتشارات کویر.
  • طباطبایی، جواد(1387). جدال قدیم و جدید؛ از نوزایش تا انقلاب فرانسه، تهران، چاپ اول، انتشارات ثالث.
  • فدایی‌مهربانی، مهدی(1393). حکمت، معرفت و سیاست در ایران، تهران، چاپ اول، نشر نی.
  • فدایی‌مهربانی، مهدی(1388). پیدایی اندیشۀ عرفانی سیاسی در ایران، تهران، چاپ اول، نشر نی.
  • فیرحی، داود(1400). دولت مدرن و بحران قانون در ایران، تهران، چاپ اول، نشر نی.
  • فیرحی، داود(1387). قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران، چاپ هفتم، نشر نی.
  • قاضی‌مرادی، حسن(1396). تأملات ابزاری؛ نیم‌نگاهی به پروژۀ فکری سید جواد طباطبایی، تهران، چاپ اول، نشر اختران.
  • کربن، هانری(1388). تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمۀ جواد طباطبایی، تهران، چاپ هفتم، انتشارات کویر.
  • کربن، هانری(1392). فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، چاپ اول، انتشارات مینوی خرد.
  • میری، سیدجواد(1399). بازخوانی ایدۀ ایرانشهری، تهران، چاپ اول، انتشارات نقد فرهنگ.
  • نجفی، موسی(1382). مراتب ظهور فلسفۀ سیاست در تمدن اسلامی، تهران، چاپ اول، انتشارات موسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
  • نیکفر، محمدرضا. تاریخ مفهوم‌ها، 31خرداد 1395، سایت com/11678/amp.
  • هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش(1379). عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، تهران، چاپ چهارم، انتشارات شفیعی.