روش‌شناسی محمدعابدالجابری در نقد عقل‌عربی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 رئیس پژوهشکده اندیشه سیاسی ، تمدن و انقلاب اسلامی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30465/cps.2022.33732.2649

چکیده

این مقاله در صدد است با بررسی برخی از آثار محمد عابدالجابری، اندیشمند معاصر مراکشی، به روش‌شناسی او در تدوین منظومۀ نظری‌ موسوم به تکوین عقل عربی بپردازد.

این اعتقاد که روش ﭼﯿﺰی از ﭘﯿﺶﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻌﯿﻦ و در ﺑﺮدارﻧـﺪة دﯾـﺪﮔﺎﻫﯽ ﭘﯿﺸﯿﻦ، ﺛﺎﺑﺖ و ﻓﺮﺳﺨﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛ بعنوان هسته اصلی روش‌شناسی جابری و اقتباس‌های مختلف روشی او از اندیشمندان و مکاتب مختلف و گاه متعارض غربی نشان داده می‌شود.

او روش را ابزاری بدون هدف می‌شمارد که به نسبت موضوع، وجه تاریخی آن، حیات اجتماعی و... امکان اﻧﻌﻄﺎف، اﻧﻄﺒـﺎق یا تغییر دارد.

روش جابری در پژوهش میراث عربی- اسلامی آمیزه‌ای از روش ساختاری، تحلیل تاریخی و تفکیک بین عناصر ایدئولوژیک و معرفتی است.

تحلیلِ‌تاریخی وجه مهمی از روش جابری است که تنها پس از مواجهۀ بی‌واسطه با متن آغاز می‌گردد. همچنین بررسی مواردی چون کلیت‌سازی و تعمیم آن، توجه و بکارگیری رویکرد روان‌تحلیلگری، وجۀ هرمنوتیک تفسیرهای تاریخی، و روش بومی‌سازی‌مفاهیم.

به عنوان یکی از مهمترین نتایج در این مقاله به این امر تاکید می‌گردد که روش شناسی او بخصوص بکارگیری ساختارگرایی ضمن اینکه امکانات تحقیق تاریخی را در تحقیقات جابری گسترده کرده، ولی همزمان موجب ایستایی و حتی تحمیل ساختارهای انتزاعی و غیر واقعی به متن تاریخی شده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Methodology of Mohammad Abed al-Jaberi in Critique of Arabic Wisdom

نویسندگان [English]

  • Abbas Eskandari 1
  • Musa najafi 2
1 PhD student in Political Thought, Institute of Humanities and Cultural Studies
2 Head of Political Thought, Islamic Revolution and Islamic Civilization Facultise
چکیده [English]

This article seeks to examine some of the works of Mohamed Abed al-Jaberi, a contemporary Moroccan thinker, on his methodology in formulating a system of theory called the development of the Arab intellect.

The belief that the method is changeable and does not involve the presupposition of specific and rigid content; It is shown as the core of Abed Al-Jabri's methodology.

Structuralism is Jaberi's most important theoretical approach in the field of method, which dominates throughout his work.

At this stage, the text with cultural, political, economic and social contexts, historical margins, time of its creation, production environment, environmental culture, factors affecting its production, interpretations, influences, possibilities that it has taken or created and characters around it The issues are being reconsidered.

Algebraic uses of Western schools such as generalization, application of psychoanalytic approach, hermeneutic aspect of historical interpretations and localization of concepts are considered.

In methodology, Jabri makes a new and unique practical claim by separating the ideological elements of Islamic heritage from the epistemological elements. Thus, bias prevention solutions are another area of study in this article.

The application of structuralism, while expanding the possibilities of historical research, has also caused stagnation and even the imposition of abstract and unrealistic structures on the historical text.

The separation of Ibn Rushd's Maghribi philosophy from Ibn Sina's Eastern philosophy is his most important theoretical background in his critique of Islamic civilization. Which also shows the most important ideological aspect of algebraic research.

Keywords: Mohammad Abed al-Jaberi, Methodology, Structuralism, Historical Analysis, Arabic Reason

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Abed Al-Jaberi
  • Methodology
  • Structuralism
  • Historical Analysis
  • Arabic Reason
کتاب‌نامه:
آل مهدی، سید محمد، (1390)، جابری برای ما سخن تازه دارد، در مجله مهرنامه: شماره 13، (شناسه مقاله: 2129)
آیسنک، هانس یورگن (1379)، افول امپراتوری فرویدی، ترجمه » یوسف کریمی، چاپ اول، تهران: نشر دانشگاهی(سمت)
ابن‌رشد، (1997) فصل المقال فی تقریر مابین الشریعه و الحکمه من الاتصال، مع مدخل و مقدمه تحلیلیه: محمد عابد الجابری، الطبعه الاولی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه
الجابری، ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺑﺪ، (1996) اﻟﺪﯾﻦ و اﻟﺪوﻟﮥ و ﺗﻄﺒﯿﻖ اﻟﺸﺮﯾﻌﮥ، قضایا الفکر العربی4، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه
الجابری محمدعابد، (1389) تکوین عقل عربی، ترجمة سید محمد آل‌مهدی، تهران: نشر نسل آفتاب
الجابری، محمد عابد، (1391)، سقراط‌هایی از گونه‌ای دیگر، ترجمه: سید محمد آل مهدی، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید
الجابری، محمد عابد (1392)، ابن‌رشد، خوانشی نوین از زندگی و فلسفه او، ترجمه: سید محمد آل‌مهدی، چاپ اول، تهران: نشر نسل آفتاب
الجابری محمد عابد، (1387)، ما و میراث فلسفی مان، ترجمه: سید محمد آل مهدی، تهران: نشر ثالث
 الجابری، محمد عابد،(1991) ، التراث والحداثه دراسات و مناقشات، طبعه الاولی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه  
الجابری، محمد عابد، (2009)، نقد العقل العربی1، تکوین العقل العربی، مقدمه مولف، چاپ دهم، بیروت:  
الجابری محمد عابد، (1381) جدال کلام، عرفان و فلسفه در تمدن اسلامی؛ ترجمه رضا شیرازی، تهران: نشر یادآوران
الجابری، محمد عابد،(1993)، نحن و التراث؛قرائات معاصره فی تراثنا الفلسفی، طبع السادسه، بیروت: المرکز الثقافی العربی
الجابری، محمد عابد، (گفتگو)، تأملاتی درباب دین و اندیشه، در مجله نقد و نظر، ش17 و18
جابری محمد عابد (گفتگو)، تبیین ساختار عقل عربی، در نشریه نقد و نظر، ش 23 و 24
استنفورد، مایکل ،(1384) درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه :مسعود صادقی، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
بودُن، ریمون،(1383)، مطالعاتی بر آثار جامعه شناسان کلاسیک، ترجمه: باقر پرهام، ج 1، چاپ اول، تهران: نشر مرکز
پیشگاهی فرد، زهرا و مصیب قره بیگی (1392)، جغرافیای پساساختارگرا، تهران: نشر زیتون سبز
جنیدی جعفری محمود و جلالی سیدسعید، بررسی و نقد دیدگاه محمدعابد الجابری دربارة تشیع، در نشریه حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی سال چهارم، شمارة دوم، تابستان 1392
حقیقت، سید صادق (1389)، مثلث فکری جهان عرب، در مجله علوم انسانی مهرنامه، ش 8
حکمت، نصرالله،(1398) درآمدی به تاریخ فلسفه اسلامی، چاپ اول، تهران: انتشارات الهام .
ریما مکاریک، ایرنا، (۱۳۸۴) دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه: مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه،
شولتز، دوان و شولتز، سیدنی الن،(1370) تاریخ روانشناسی نوین، ترجمه علی‌اکبر سیف و حسن پاشاشریفی و دیگران، جلد دوم، تهران:انتشارات رشد
فرامرز میرزازاده احمدبیگلو، بررسی و نقد تاریخگرایی و ساختارگرایی در اندیشة محمدعابد جابری، نشریه حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال ششم، شمارة سوم، پاییز 1394
فروید، زیگموند، (1346)، مفهوم ساده روانکاوی، مترجم: فرید جواهرکلام، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی 
طبری، احسان،(بی‌تا) نوشته های فلسفی اجتماعی، جلد دوم،
علی اکبرزاده، حامد، (1398) ساخت گشایی عقلانیت اسلامی، چاپ اول، قم: انتشارات طه
کالینیکوس، آلکس، (1383)، درآمدی تاریخی بر نظریه‌های اجتماعی، اکبر معصوم بیگی، چاپ اول، تهران: انتشارات آگه
کرمی، محمدتقی، معناکاویِ نقد عقل عربی در اندیشه جابری، مندرج در: نشریه علوم سیاسی، ش22،
ﮐﺮﻣﯽ، ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ، ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﻘﻞ ﻋﺮﺑﯽ در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺑﺪ اﻟﺠﺎﺑﺮی، نشریه نقد و نظر، شماره 23 و 24
مهدی، محسن، (1391)، فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه: مجید مسعودی، چاپ اول، تهران: نشرعلمی و فرهنگی
نصار، ناصف، (1366) اندیشه واقع گرایانه ابن خلدون، مترجم: یوسف رحیم لو، تهران: نشر دانشگاهی (سمت)
دانشنامه فلسفی استنفورد: Stanford Encyclopedia of Philosophy
 
Eysenck, Hans (1986). Decline and fall of the Freudian Empire. Harmondsworth: Penguin Books. ISBN 0-14-022562-5