بازخوانی چالشها و فرصتهای سیاسی، اقتصادی و جغرافیای منابع انرژی بین ایران و ترکیه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین الملل گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان ایران

2 عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30465/cps.2023.42503.3057

چکیده

این مقاله به بررسی موانع و فرصتهای ابعاد جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی صادرات گاز ایران در بازار ترکیه می پردازد. ایران با توجه به منابع غنی گازی می تواند از این فرصت برای ارتقای توان اقتصادی خود بهره گیرد. روش پژوهش ، مدل سوات و چارچوب نظری امنیت انرژی با تاکید بر امنیت انرژی کشورهای تولید کننده و مشخصاً ایران است که به توضیح وضعیت موجود ذخایر گاز طبیعی و تولید این کشور و سپسبه تبیین و تحلیل فرصتها و چالشهای موجود در بازار ترکیه از دیدگاه جغرافیای منابع، اقتصاد و سیاست می پردازد. ایران دارای ذخایرو میادین گازی است که از طریق خط لوله آنکارا-تبریز به ترکیه صادر می شود اما با وجود تحریمها، ایران نتوانسته زیرساختارهای گازی خود را به طور گسترده بازسازی کند. افزایش تقاضا و قیمتهای مناسب گاز برای ایران درآمد به همراه داشته است. اگرچه مشکلات مربوط به ترانزیت گاز می تواند درآمد اقتصادی ایران را تحت الشعاع قرار دهد. رقابت سیاسی نیز بخشی از رابطه ایران و ترکیه می باشد اگرچه همکاری نیز در دهه های اخیر تقویت شده است. اما رابطه ترکیه و امریکا در زمینه استقرار سپر دفاع موشکی امریکا در ترکیه، تحولات در دریای خزر و تحولات سوریه سبب تردید ایران به همکاری با ترکیه شده است. نتایج نشان می دهد که قراردادهای بلند مدت و قیمتهای مناسب گاز ایران در ترکیه، فرصت مناسب برای صادرات و کسب درآمد ایران

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reading the Political, Economics and Geographical Resources Energy of Challenges and Opportunities between Iran and Turkey

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Shayan 1
  • Seyed Javad Miri 2
1 Assistant Professor of International Relations, Department of Political Sciences, University of Isfahan
2 Associate Professor of Sociology and Religious Studies at Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

This article assesses the opportunities and obstacles of resource geographical, economics and political aspects of Iran’s gas export in Turkey from a muti-disciplinary perspective. Iran has gigantic gas resources which can elevates Iran’s economy. The applied qualitative methodology is descriptive-analytical by benefitting from SWOT research method and energy security of the supplied countries such as Iran as a theoretical framework. The current reserved gas resources and production volume and assesses the opportunities and constraints of Iran energy actors in the same market regarding to the multi-disciplinary studies. The results indicate that Iran possesses gigantic gas reserve volume and fields. The Tabriz-Ankara pipeline contributes to exporting gas to Turkey. However, the sanctions on Iran’s economy have not allowed the development of gas infrastructures. Increased demand in Turkey and high prices have contributed to rise of Iran’s revenues even though the transit issues undermine it. Political competition is a part of Iran and Turkey relations although there exists cooperation between them. The findings indicate that the long-term oil indexation price mechanism and high gas prices have provided a chance to achieve energy revenues. Moreover, by reducing the political disputes, Iran finds a suitable market to reduce the sanctions and international forces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Turkey
  • SWOT Model
  • gas market
  • resource geographical
  • economic and political dimensions

مراجع

 
الف: فارسی
اعظمی، هادی؛ غلامی، بهادر (۱۳۹۳). بررسی رابطه مصرف داخلی با ارتقای منزلت ایران در ژئوپلیتیک گاز طبیعی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۹(۳)، صص ۱۰۵-۱۲۵. https://journals.ui.ac.ir/article_18069_0.html
اکرمی نیا، محمد (۱۳۹۹). رویکردهای سیاست خارجی ترکیه در قبال گروههای تارشگری در سوریه و تأثیر آن بر امنیت نظامی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی. ۱۰(۴۰)، صص ۸۳-۱۱۴. doi:20.1001.1.24234621.1399.10.40.4.8
ابراهیمی، حامد (۱۴۰۰). الگوی محیط شناسی ژئوپلیتیکی کشورهای پیرامون جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی. ۱۱(۴۵)، صص ۷-۳۴.  doi: 20.1001.1.24234621.1400.11.43.2.9
اسلامی، محسن؛ جمشیدی، محمد حسین و جمالی پور، محمد علی (۱۳۹۷). فرصتهای امنیتی و سیاسی ایران از طریق عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای بر اساس مدل سوات. مجله بین المللی پژوهش بین الملل، ۳(۲۹)، صص ۱-۲۰. http://ensani.ir/file/download/article/1536560736-10056-29-1.pdf
 
ایسنا (۱۳۹۳). قیمت گاز صادراتی ایران چقدر است؟ قابل دسترسی در https://www.isna.ir/news/93082110828/%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA-%DA%AF%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-.%D8%A7%D8%B3%D8%AA
تابناک (۱۳۹۹). قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه چقدر است؟ قابل دسترسی در https://www.tabnak.ir/fa/news/1013641/%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA-%DA%AF%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA.
تاجیک، هادی و سعادتی، ابوالفضل (۱۳۹۴). بررسی سیاست خارجی ترکیه در دورهی اسلامگرایان در قبال سوریه و تأثیر آن بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران. مجله سیاست دفاعی. ۲۴(۹۵)، صص ۱۰۹-۱۴۳. https://dpj.ihu.ac.ir/article_203276.html
حاجی مینه، رحمت (۱۳۹۳). سیاست خارجی ترکیه در قبال جمهوری اسلامی ایران (۱۹۷۹-۲۰۱۴)؛ با تاکید بر مفاهیم دوگانه امنیت. فصلنامه روابط خارجی. ۶(۳)، صص ۸۰-۷۴.doi: 20.1001.1.20085419.1393.6.3.2.6

خبرآنلاین (۱۳۹۲). قیمت گاز صادراتی ایران به ترکیه چقدر است؟ قابل دسترسی در https://www.khabaronline.ir/news/317405/%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA-%DA%AF%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA.

دیباوند، هادی (۱۳۹۴). بررسی تحلیل امکان پذیری ارتقای امنیت ملی و افزایش هزینه تهدید نظامی جمهوری اسلامی ایران از طریق صادرات گاز به صورت خط لوله و LNG.  فصلنامه آفاق امنیت. ۸(۹)، صص ۴۷-۸۸. https://ps.ihu.ac.ir/article_200504.html
رضوی، سید محمدحسن و زین الدینی، فاطمه (۱۳۹۷). اثر بازگشت تحریمهای ثانویة آمریکا بر صنعت نفت و گاز ایران: فرصتها و تهدیدها. مطالعات حقوق انرژی. ۴(۱)، ۳۷-۶۰. doi:10.22059/jrels.2018.260633.213
روحانی، حسن (۱۳۹۸). سیاست خارجی و آینده نفت و گاز کشور. فصلنامه بین المللی روابط خارجی. ۲(۳)، صص ۷-۲۷. doi:20.1001.1.20085419.1389.2.3.7.3
زنگی اهرمی پور، عهدیه؛ عزیزی مرادپور، حمید و باقرزاده، احد (۱۴۰۰). آثار تحریمهای یکجانبه بر رعایت حقوق بشر با تأکید بر تحریمهای ایاالت متحده آمریکا علیه ایران. فصلنامه علمی مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی. ۱۱(۴۳)، صص ۳۹-۶۸. doi: 0.1001.1.24234621.1400.11.43.2.9
شرکت ملی گاز ایران.( ۱۳۹۸). قابل دسترسی در https://nigc.ir/index.aspx?pageid=203.
شرکت نفت و گاز پارس (۱۳۹۹). میدان گازی پارس جنوبی. قابل دسترسی در https://www.pogc.ir/Default.aspx?tabid=835 .
شعبانی، مریم (۱۳۹۸). نقش و موقعیت استراتژیک ایران در ایجاد خطوط انتقال انرژی (نفت و گاز) به اروپا و تاثیر آن بر همگرایی فرامنطقه ای ایران. فصلنامه علمی - پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی. ۱۱(۳)، صص ۴۳۱-۴۴۴. https://geography.garmsar.iau.ir/article_665995_5569c1fb9a64b3a1d70fbd02da6e95d1.pdf
صاحبی، هادی و سوری، پوریا (۱۳۹۶). توسعه شاخصهایی برای ارزیابی وضعیت صادرات گاز طبیعی ایران با
رویکرد امنیت تقاضای انرژی. نشریه علمی پژوهشی مدیریت فردا. ۱۶(۱)، صص ۱-۲۳. http://www.modiriyatfarda.ir/Article/139508262216443976
طالبی آرانی، روح الله؛ چراغی، حسین (۱۳۹۵). نقش انرژی در تحول روابط میان ایران و ترکیه با تاکید بر گاز طبیعی (۲۰۰۰-۲۰۱۵). ماهنامه پژوهشی ملل. ۱(۹)، صص ۲۷-۴۰. http://ensani.ir/file/download/article/20161016105145-10056-46.pdf
طاهری، ابوالقاسم؛ سیفی، عبدالمجید (۱۳۹۳). امنیت انرژی و نظریه مجموعه امنیتی منطقه. فصلنامه سیاست پژوهی، ۱(۱) ، صص ۱۲۹-۱۵۱. http://journals.abru.ac.ir/article_14951.html
عجمین، حسین و حقیقی، محمد (۱۳۹۱، ۳۰ خرداد). ارزیابی منابع گازی ایران و مقایسه روشهای بهره برداری از آن در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، اولین کنفرانس بین المللی نفت گاز پتروشیمی و نیروگاهی مرکز بین المللی هتل المپیک، تهران.
عظیمیان، سهیلا؛ مدرس، محمد ولی و محمد علی پور، فریده (۱۳۹۵). تاثیر راهبرد انرژی روسیه بر نحوه تامین نیازهای انرژی کشورهای اروپایی. مطالعات اقتصادی سیاسی بین الملل. ۱(۲)، صص ۱۳۹-۱۵۰. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?ID=152021
غائبی، محمد رضا (۱۳۹۵). اقتصاد سیاسی روابط ایران و ترکیه از دوره حکومت حزب عدالت و توسعه. فصلنامه سیاست خارجی. ۳۰(۲)، صص ۸۵-۱۱۳. http://fp.ipisjournals.ir/article_24646.html
غلامی، بهادر، حسن، کامران، خالدی، حسین و نیک سرشت، مهدی (۱۳۹۰). پتانسیل های گاز طبیعی برای همگرایی در منطقه خلیج فارس. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. ۱۱(۲۲)، ۶۳-۸۴. http://jgs.khu.ac.ir/article-۱-۶۲۷-fa.html
قنبری، لقمان (۱۳۹۶). دیپلماسی انرژی و توسعه اقتصادی. فصلنامه سیاست خارجی. ۳۱(۴)، صص ۱۸۱-۲۰۵. http://fp.ipisjournals.ir/article_30693.html
کاملی، علیرضا (۱۳۹۱). گاز پارسی به کجا خواهد رفت؟ قابل دسترسی در https://www.eghtesadonline.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%AE%D8%A8%D8%B1-18/4060-%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%DA%AF%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA.
گل محمدی، ولی (۱۳۹۸). آینده روابط ایران و ترکیه در افق ۲۰۲۵ (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی تهران.
مال اسد، ناهید (۱۳۹۵،  ۲۲ دی). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در حوزه انرژی: با نگاه اقتصاد سیاسی بین الملل (پس از۲۰۰۱). نهمین گنگره پیشگامان پیشرفت، تهران. قابل دسترسی https://www.sid.ir/Fa/Seminar/ViewPaper.aspx?ID=70573.
مرکز مطالعات زنجیره ارزش (۱۳۹۹). شرکت مجتمع گاز پارس جنوبی. قابل دسترسی در
https://vcmstudy.ir/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C .
مختاری، بهروز و منتظری، حمیدرضا (۱۳۹۱). بررسی الگوهای تضاد و همکاری در روابط ایران و ترکیه. فصلنامه تاریخ روابط خارجی. ۱۳(۵۲)، صص ۱۶۹-۲۱۸. http://www.hfrjournal.ir/article_83039.html
مختاری هشی، حسین؛ نصرتی، حمید رضا (۱۳۸۹). امنیت انرژی و موقعیت ژئوانرژی ایران. فصلنامه ژئوپلیتیک. ۶(۲)، صص ۹۵-۱۲۴. doi: 0.1001.1.17354331.1389.6.18.4.2
مزرعتی، محمد (۱۳۸۶). امنیت انرژی، دو روی یک سکه: امنیت عرضه و امنیت تقاضای انرژی. فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی. ۴(۱۳)، صص ۷۱-۸۷.  http://ensani.ir/file/download/article/20101116164815-p0349500130711-1XP4WQ.pdf
ملکی، عباس (۱۳۹۶). امنیت انرژی (چاپ اول). تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
منظور، داود و اسدی، حمید (۱۳۸۵). تحلیل هزینه ـ فایده صادرات گاز ایران به اروپا با استفاده از خط لوله نشریه انرژی ایران، نشریه انرژی ایران. ۱۰(۲۶)، صص ۴۷-۶۳. http://necjournals.ir/article-1-86-fa.html
ورهرامی، ویدا؛ تهرانی، افسانه (۱۳۹۷). تحلیلی بر صادرات گاز ایران به ترکیه. بررسی های بازرگانی. ۹۰(۳)، صص ۷۶-۹۲. http://barresybazargani.itsr.ir/article_34869.html
وثوقی، سعید و رضائی، مسعود (۱۳۹۴). ملاحظات آمریکایی ترکیه در روابط با ایران. مجله سیاست دفاعی. ۲۴(۹۳)، صص ۱۸۹-۲۳۰. https://journals.ihu.ac.ir/article_203260.html
 
ب. منابع انگلیسی

Gazprom Export (2020). Gas supplies to Europe, Retrieved from, http://www.gazpromexport.ru/en/statistics/.  

Jalilvand, D. R. (2019). Back to square one? Iranian energy after the re-imposition of US sanctions, Oxford Energy Institute, Retrieved from, https://www.oxfordenergy.org/wpcms/wp-content/uploads/2019/03/Iranian-Energy-after-the-Re-Imposition-of-US-Sanctions.pdf.
Korkmaz, D. (2021). Turkey and the EU in an energy security society: The case of natural gas. London: Palgrave McMillan.
Kozma, T. (2017). Diversification dilemmas in Turkeys’ natural gas imports. Asian Journal of Middal Eastern and Islamic studies, 11(2), 90 –106. doi.org/10.1080/25765949.2017.12023303
Shana, Petro Energy Information Network (2 August 2020). Iran gas flow to Turkey resumes, Retrieved from, https://en.shana.ir/news/305622/Iran-Gas-Flow-to-Turkey-Resumes.
Shokri Kolehsar, O. (2015). Energy factor in Iran-Turkey relations. Energy & Environment, 26(5), 777-787. doi.org/10.1260/0958-305X.26.5.777
United States Congressional Research Services (2020). Iran sanctions, Retrieved from: https://fas.org/sgp/crs/mideast/RS20871.pdf.
United States Energy Information Administration (2020). Natural gas, Retrieved from, https://www.eia.gov/dnav/ng/ng_move_expc_s1_a.htm.
جستارهای سیاسی معاصر
دوره 14، شماره 3
مهر 1402
صفحه 59-84

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار