واکاوی شکل‌گیری و کنش جمعی جمعیت فدائیان اسلام علیه رژیم پهلوی دوم بر اساس مدل تلفیقی اسپریگنز – تیلی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم سیاسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی

چکیده

جمعیت فدائیان اسلام به رهبری نواب صفوی، اصلی‌ترین تشکل اسلامی مخالف سلطنت پهلوی دوم با مشی مبارزه سیاسی- مسلحانه بود. در این پژوهش درصدد پاسخ به این سوال هستیم که از منظر چارچوب تحلیلی اسپریگنز و تیلی، جمعیت فدائیان اسلام چگونه شکل گرفت و کنش جمعی آنان چگونه صورت‌بندی شد. نواب صفوی همراه با یاران هم فکرش با مشاهده بحران‌های اشغالگری قدرت‌های جهانی شوروی و انگلستان، تکرار استبداد پهلوی اول در قامت سلطنت محمدرضا پهلوی و موج جدی ضد دین از سوی احمد کسروی، فرقه ضاله بهائیت و جریان‌های مارکسیستی نسبت به جایگاه اسلام در نظام سیاسی ایران احساس خطر کردند. نواب صفوی و یارانش، راه حل برای بحران پیش‌رو را در تشکیل جمعیت سیاسی پیشرو و انقلابی دیدند. چنین راهکاری نیازمند فرآیند بسیج‌گری یا کنش‌جمعی هدفمند مبتنی بر چالش‌گری رژیم پهلوی بود. به همین منظور متناسب با متغیرهای درون‌گروهی چارچوب مفهومی بسیج منابع چالز تیلی منجر به برآیند کسب «منابع هنجاری» با «بسیج تهاجمی» در قالب شکل‌دهی به جمعیت فدائیان اسلام با راهبرد سرنگونی رژیم پهلوی برآمدند و پس از آن با «سرکوب» تمام عیار، کنش جمعی آنان برای برپایی حکومت اسلامی از سوی رژیم پهلوی مواجه شدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the formation and collective action of the community of devotees of Islam against the second Pahlavi regime Based on Sprignes-Tilly integrated model

نویسندگان [English]

  • Mohamad Reza Hatami 1
  • Alireza Beigi 2
  • masoud naddafan 2
1 Professor of political department of payam noor university , tehran,iran
2 Researcher of the Research Center of the Islamic Consultative Assembly
چکیده [English]

Contemporary developments in Iran began with the entry of foreign forces into the country in the 20s and the rise to power of Mohammad Reza Pahlavi. These developments, which were often anti-Islamic in nature, led to the formation of a group of Islamists under the leadership of Nawab Safavi. There are many differences of opinion regarding the formation and collective action of the community of devotees of Islam; Therefore, the present study tries to explain the said problem with the analytical descriptive method and by applying the Sprignes-Tilly analytical model in the theoretical framework and citing library sources. The main question of the research is "what factors caused the formation of the community of devotees of Islam." The hypothesis of the research is that based on Sprignes-Tilly analytical model, Nawab Safavi decided to form a group with the aim of physically removing anti-religious people and promoters of distortion in Islam and mercenaries of the Pahlavi regime due to the feeling of danger towards Islam and the independence of the country. Islamic government was formed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran'
  • s Islamic Revolution
  • Spriggans
  • Tilly
  • Pahlavi
  • Fadayan Islam
  • Nawab Safavi
منابع
ازغندی، سید علیرضا (1392)، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357)، چاپ هشتم، تهران: سمت
اسپریگنز، توماس (١٣٦٥)، فهم نظریه­های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران: آگاه‌، چاپ‌ دوم.
امینی، داوود (1381)، جـمعیت فـدائیان اسلام‌ و نقش‌ آنان در تحولات سیاسی‌-اجتماعی‌ ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
امینی، علیرضا (1381)، تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی‌، تهران‌: صدای مـعاصر.
ایمن آبادی، ساسان (1382)، از ترور شاه تا ترور رزم آرا، تهران: انتشارات خجسته.
ایوانف، م.س (1356)، تاریخ نوین ایران، ترجمه هوشنگ تیزابی و حسن قائم پناه، بی نا، بی جا.
آبراهامیان‌، یرواند‌ (1387‌)، ایران بین دو انـقلاب، تـرجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
بهنود، مسعود (1382)، کشتگان بر سر قدرت، چاپ سوم، تهران: نشر علم.
پناهی، محمد حسین (1389)، نظریه‌های انقلاب؛ وقوع، فرآیند و پیامدها‌، تهران‌: سمت.
پهلوی، محمدرضا (1350)، ماموریت برای وطنم، تهران: بی جا
تقوی، محمدعلی؛ همتی، محمدعلی (1392). «بررسی کارکرد دین در اندیشه و عمل نواب صفوی»، فصل­نامه علمی- پژوهشی پژوهش­های انقلاب اسلامی، سال 2، شماره 7، صفحات 102- 85
تـیلی، چـارلز (1385)، انقلاب و بسیج سیاسی، ترجمه علی مرشدی‌زاد، تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
جعفریان، رسول (1384)، رسائل سیاسی- اسلامی دوره پهلوی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
حقیقت ، سید صادق (١٣٩١)، روش­شناسی علوم سیاسی‌، قـم‌ : دانـشگاه‌ مفید، چاپ سوم.
حقیقت ، سید صادق ؛ حجازی، سید حامد (١٣٨٩)، نقد و معرفی: نگاهی‌ انتقادی‌ بـه‌ کـاربرد نـظریه بـحران اسپرینگز در مطالعات سیاسی، فصلنامه علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم ( ع)، شماره ٤٩.  
خسروشاهی، سید هادی خسروشاهی (1375)، فدائیان اسلام: تاریخ، عملکرد، اندیشه، تهران: انتشارات اطلاعات.
خوش نیت، حسین (1360)، سید مجتبی نواب صفوی، اندیشه، مبارزات، شهادت او، بی نا
روبین، باری (1363)، جنگ قـدرت‌ها در ایـران، تهران: انتشارات‌ آشتیانی‌.
زیباکلام، صادق (1383)، تحولات سیاسی و اجتماعی ایران 1320- 1322، چاپ اول، تهران: سمت.
سحابی، عزت الله (1386)، نیم قرن خاطره و تجربه، تهران: نشر فرهنگ صبا.
سلیمانی، رضا (1396). «تحلیلی تطبیقی بر تفکر انقلابی امام خمینی (ره)، آیت­الله خالصی­زاده و جریان فداییان اسلام»، فصل­نامه علمی- پژوهشی پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال هفتم، شماره 22، صفحات 142-123.
سمتی، مـحمدهادی‌ (1375)، «نـظریه بسیج منابع و انقلاب‌ اسلامی‌ ایران»، مجله دانـشکده حـقوق و علوم سـیاسی دانـشگاه تـهران، شماره 35.
شهسواری، ثریا (1378)، اسناد فعالیت بهائیان در دوره ی محمدرضا شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
عباسی، ابراهیم (1385)، «پایگاه اجتماعی جمعیت فدائیان اسلام» در: نیکبخت، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت، پنجاهمین سالگرد شهادت نواب صفوی و فداییان اسلام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
عباسی، ابراهیم (1390). «چیستی سنت فکری رادیکالیسم اسلامی در ایران- بررسی موردی: جمعیت فدائیان اسلام»، فصل­نامه سیاست، دوره 41، شماره 4، صفحات 174- 100.
عزیزی نیک، نادره (1391)،جوان‌ترین رهبر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
عظیمی، فخرالدین (1372)، بحران دموکراسی در ایران؛ 1320-1332، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: البرز
عمید زنجانی، عباسعلی (1368)، انقلاب اسلامی و ریشه های آن، چاپ دوم، تهران: نشر کتاب سیاسی.
غفاری هشجین، زاهد؛ مرشدی زاد، علی؛ خدادادی، هانیه (1391)، نقش هیئت های مذهبی شهر تهران در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی، دانش سیاسی، پاییز و زمستان 1391، شماره 16، صفحات 82-63
غلامی مقدم، فاطمه (1383). «اندیشه سیاسی فدائیان اسلام»، فصلنامه تاریخ پژوهی، شماره 18، صفحات 126- 104.
فراتی، عبدالوهاب (1383)، رادیکالیسم اسلامی در ایران معاصر: شهید نواب صفوی و جمعیت فدائیان اسلام، پانزده خرداد، زمستان 1383، شماره 2، صفحات 242-207
فراتی، عبدالوهاب (1385)، گونه شناسی فکری-سیاسی حوزه علمیه قم، چاپ اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فراتی، عبدالوهاب (1389) ، روحانیت و تجدد؛ با تاکید بر جریان­های فکری- سیاسی حوزه علمیه قم،  قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
فیرحی، داوود (1394)، فقه و سیاست در ایران معاصر، چاپ دوم، تهران: نشرنی.
قاضوی، سید حسن (1393)، بهائیت دست پرورده و عامل استکبار از منظر انقلاب اسلامی، پژوهش های انقلاب اسلامی، شماره 11، صفحات 158-131
قائمی، پروین (1390)، نواب: اسطوره­ی مهر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
قریشی، فردین و داوودی زواره، هادی (1395)، مبانی فکری اصل‌گرایان اسلامی ایران معاصر، مطالعۀ موردی: جمعیت فدائیان اسلام، فصلنامه سیاست ، بهار 1395، دوره چهل و ششم ،شماره 1، صفحات 228-211
قیصری، مهدی (1384)، رهبری به نام نواب، جوان‌ترین رهبر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
کاتم، ریچارد (1371)، ناسیونالیسم در ایران، ترجمه فرشته سرلک، تهران: گفتار.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1390)، اقتصاد سیاسی ایران ( از مشروطیت تا پایان سلسله سیاسی پهلوی)، ترجمه محمدرضا نفیسی، کامبیز عزیزی، چاپ 17، تهران: نشر مرکز
کسروی، احمد(١٣٢٣)، دادگاه ، بی جا: بی نا.
کسروی‌، احمد (١٣٤٦)، تاریخ و درس هایش ، بی جا: بی نا.
گل محمدی، احمد (1382)، جمعیت فدائیان اسلام به روایت اسناد، جلد دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
مدنی، سیدجلال الدین (1387)، تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد اول، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: قم
ملایی توانی، علیرضا (1378). «آسیب­شناسی یک جنبش: تاملی در اندیشه و عمل جمعیت فداییان اسلام»، پژوهشنامه متین، شماره 6-5، صفحات 318-287.
منتظری، حسین علی (1379)، فقیه عالیقدر، بی جا
مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1389)، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1357-1300، چاپ هشتم، تهران: نشر پیکان.