مناسبات نفتی انگلیسی‌ها با سران حکومتگر بختیاری (1322-1354ق / 1935- 1905م.)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.30465/cps.2023.46806.3271

چکیده

چکیده

مظفرالدین شاه قاجار در سال 1319ق/ 1901م. امتیاز نفت را به «ویلیام ناکس دارسی» تبعه کشور بریتانیا به مدت شصت سال و به صورت انحصاری واگذار کرد. امتیازنامه مزبور در 18 ماده تنظیم و به استناد ماده هشتم آن، عملیات حفاری در جنوب غرب کرمانشاه امروزی (نفت شهر) در حاشیه مرز با عثمانی آغاز شد. پس از دو سال کاوش، روشن شد که میادین یادشده نفت کافی و تجاری نداشتند. با توصیه کارشناسان و داده‌های علمی، ادامه حفاری به خوزستان و مناطقی که تحت نظر ایل بختیاری بودند، منتقل شد.

کارگزاران سیاسی انگلیسی با آگاهی از شرایط منطقه، ضعف و ناتوانی دولت مرکزی ایران برای تأمین عملیات اکتشاف و استخراج، دانستند که باید با خان‌های بختیاری وارد مذاکره شوند. در سال 1323ق/ 1905م. پس از چند دوره مذاکره، سرانجام قراردادی در شش ماده تنظیم و مورد موافقت انگلیسی‌ها و بختیاری‌ها قرار گرفت. در سال 1326ق/ 1908م. با کشف نفت تجاری و تغییر شرایط بین‌المللی، روابط انگلیسی‌ها با خوانین بختیاری دستخوش تغییر و دچار چالش شد. در پی آن و با روی کار آمدن رضاشاه، سرانجام در سال 1930م. به امتیازات بختیاری‌ها خاتمه داده شد.

این پژوهش با روش پژوهش کیفی و با اخذ رویکردی توصیفی-تحلیلی به ارزیابی موضوع فوق می‌پردازد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که سیاست دولتمردان انگلیسی با خوانین حکومتگر بختیاری در حوزه عملیات نفت چگونه بوده است؟ جهت پاسخ‌گویی به پرسش فوق، این فرضیه اتخاذ شد که کارگزاران سیاسی بریتانیا با آگاهی از اوضاع بین‌المللی و منطقه‌ای پس از کسب امتیاز نفت، برای ایجاد امنیت جهت اکتشاف و استخراج، با خوانین بختیاری ارتباط برقرار کردند و پس از تغییر شرایط و روی کار آمدن رضاشاه، از پشتیبانی بختیاری‌ها رویگردان شده و ضمن حمایت از رضاشاه، به امتیازهای سابق بختیاری‌ها خاتمه دادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Britain's oil relations with Bakhtiari Khans (1354-1322 AH / 1905-1935)

نویسنده [English]

  • Nooraldin Nemati
Department of History, Faculty of Literature and Humanities, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The exclusive right to exploit oil was granted to a British subject named William Knox D'Arcy by Mozaffardin shah under special circumstances in 1901. This treaty was composed in 18 articles and based on the article 8, the excavations began in West Kermanshah, near the border with the Ottomans. The field under excavation did not have enough oil to be economically worthwhile. The person given the right to excavation moved his area of activity to Khuzestan based on the recommendation by the experts. Knowing the Iran’s conditions in 1905, the British made an agreement with the Bakhtiari lords in 6 articles that was in contradiction with the article 14 of the Grant of the Privileges. At first the lords were the de facto power in the region and the relations were necessary and friendly. With the discovery of oil the relationship became complicated and confusing. Finally in 1930 all their privileges were terminated. The search addresses the question: how was the relationship between the British and the Bakhtiari lords in relation to the excavation of oil? The basic hypothesis is that the British were aware of the necessity of having a relationship with the Bakhtiari lord taking the regional situation into the consideration; then taking advantage of the centralization policy advanced by Reza shah terminated all privileges given the Bakhtiari lords.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Britain
  • Bakhtiari tribes
  • Oil
  • Khuzistan