تحلیل وبررسی پیامدهای اصلاحات ارضی درایران با تاکید بر نظریه دگرگونی بزرگ کارل پولانی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه تهران

2 دانشگاه تهران

چکیده

اصلاحات ارضی به‌عنوان تغییر در اشکال جدید زمین‌داری و سازمان‌دهی اجتماعی جایگاه ویژه‌ای در فهم تاریخ معاصر ایران و انقلاب اسلامی دارد. در همین راستا و بنا به اهمیت سال‌های بعد از اصلاحات ارضی و منتهی به انقلاب اسلامی، این مقاله باهدف بررسی پیامدهای اقتصادی و سیاسی اصلاحات ارضی با رویکرد کارل پولانی انجام گرفت. این تحقیق از طریق تحلیل کیفی تحولات اجتماعی دهه ۴۰ و ۵۰ و با مطالعات کتابخانه‌ای، به این پرسش که چارچوب نظری دگرگونی بزرگ کارل پولانی چگونه می‌تواند اصلاحات ارضی و پیامدهای آن را برای درک تحولات اجتماعی سال‌های منتهی به انقلاب اسلامی ایران روشن کند، پاسخ مشخصی داده است. با بررسی اصلاحات ارضی و قرار دادن آن در متن اقتصاد کلان و جامعه، و با به‌کارگیری دستگاه نظری (دگرگونی بزرگ) پولانی مشخص گردید که این اصلاحات در ایران دهه ۴۰ و ۵۰ نه‌تنها موفق نبود، بلکه ازنظر سیاسی و اقتصادی با بن‌بست مواجه شد. پیامدهای سیاسی اصلاحات ارضی متصلب شدن دستگاه دولتی محمدرضا پهلوی و بسته شدن راه‌های نفوذ به قدرت برای سایر اقشار و طبقات بود و پیامدهای اقتصادی نیز، عدم موفقیت در بهره‌وری و برهم خوردن تعادل وضعیت معیشتی مردم بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing and investigating the consequences of land reforms in Iran with an emphasis on Karl Polanyi's Great Transformation Theory

نویسنده [English]

  • mohammadreza salehi vasigh 2
1
2 uiversity of tehran
چکیده [English]

Agrarian reforms as a change in new forms of land ownership and social organization have a special place in understanding the contemporary history of Iran and the Islamic Revolution. In this regard and according to the importance of the years after land reforms and leading to the Islamic revolution, this research was conducted with the aim of investigating the economic and political consequences of land reforms with the approach of Karl Polanyi. Through the qualitative analysis of the social developments of the 40s and 50s and with library studies, this research provides a clear answer to the question of how the theoretical framework of Karl Polanyi's Great Transformation can clarify land reforms and its consequences for understanding the social developments of the years leading to the Islamic Revolution of Iran. have given. By examining land reforms and placing them in the context of macroeconomics and society, and by applying Polanyi's theoretical apparatus (Great Transformation), it was determined that these reforms in Iran in the 40s and 50s were not only successful, but also faced political and economic deadlock. The political consequences of the land reforms were the consolidation of the government apparatus of Mohammad Reza Pahlavi and the closing of the ways of influence of power for other classes and classes, and the economic consequences were the lack of success in productivity and the disruption of the balance of people's living conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • land reforms
  • Islamic revolution
  • economic-political perspective
  • the great transformation
  • Karl Polanyi
آبراهامیان، یرواند. (1389). تاریخ ایران مدرن. ترجمه محمدابراهیم فتاحی، چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
آوری، پیتر. (1371). تاریخ معاصر ایران. ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: انتشارات عطائی.
ازغندی، علیرضا (1397). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (1320-1357). چاپ یازدهم، تهران: انتشارات سمت.
ازکیا، مصطفی. (1365). جامعه‌شناسی توسعه، توسعه‌نیافتگی روستایی ایران. تهران: انتشارات اطلاعات.
اسفندیاری، مهسا. (1394). تأثیرات سیاسی و اجتماعی اصلاحات ارضی دهه 1340 ه. ش. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
اسماعیلی، علیرضا؛ بیانی، علی. (1389). روند، ساختار و کارکرد توسعه سیاسی-اقتصادی از اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی (1357-1340). مطالعات سیاسی، 2 (8): 190-175.
امامی خویی، محمدتقی؛ ضیایی، نرگس. (1387). اصلاحات ارضی و تأثیرات اقتصادی آن بر جامعه کشاورزی ایران. مسکویه، 4 (5): 86-59.
امانت، عباس. (1400). تاریخ ایران مدرن. ترجمه م. حافظ، تهران: نشر فراگرد.
امیراحمدی، هوشنگ. (1381). جامعه سیاسی، جامعه مدنی و توسعه ملی. تهران: انتشارات نقش و نگار.
امیری، عبدالکریم؛ جمشیدی، ایرج. (1398). بررسی حقوقی اصلاحات ارضی و نتایج آن پیش از پیروزی انقلاب و پس‌ازآن. مطالعات حقوق، 30 (9): 10-1.
انصاری، رسول. (1398). تأثیر پیآمدهای انقلاب سفید در رخداد انقلاب اسلامی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته علوم سیاسی، دانشگاه تبریز، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی.
بشیریه، حسین. (1397). زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران. ترجمه علی اردستانی، تهران: نشر نگاه معاصر.
بهروز، مازیار. (1380). شورشیان آرمان‌خواه. ترجمه مهدی پرتوی، تهران: انتشارات ققنوس.
بهنود، مسعود. (1381). از سیدضیا تا بختیار. چاپ نهم، تهران: انتشارات بدرقه جاویدان.
پولانی، کارل. (1399). دگرگونی بزرگ، خاستگاه­های سیاسی و اقتصادی روزگار ما. ترجمه م. مالجو، تهران: نشر شیرازه کتاب ما.
تجدد، حسین. (1387). پیامدهای مثبت و منفی اجرای قانون اصلاحات ارضی در ایران، مجل‍ۀ حافظ، 54 (7): 56-50.
پهلوی، محمدرضا. (1388). پاسخ به تاریخ. به کوشش شهریار ماکان، تهران: انتشارات البرز.
خرمشاد، محمدباقر؛ موسی نژاد، محمدجواد. (1396). دولت پهلوی، اصلاحات ارضی و نظریه توسعه روستو. علوم اجتماعی، 26 (76): 174-145.
ذوالفقاری، غلامرضا؛ پرتوی، اصغر؛ ذوالقدر، مالک؛ جعفری پابندی، سیدفرشید. (1401). بررسی تأثیر سیاست‌های توسعه‌ای پهلوی دوم بر طبقات اجتماعی در ایران. جامعه‌شناسی سیاسی انقلاب اسلامی، 3 (1): 259-239.
رحمانیان، داریوش؛ عبداللهی، محمدجواد. (1396). از بیکاری پنهان به بیکاری آشکار: تأثیر اصلاحات ارضی در به رسمیت شناختن بیکاری. تحقیقات تاریخ اجتماعی، 7 (1): 135-109.
رستمی، عادل؛ دهقان نژاد، مرتضی؛ محمودآبادی، سیداصغر. (1398). تأثیر سیاست‌های اقتصادی در تقابل بازاریان با حکومت (1320-1357). تحقیقات تاریخی، 29 (3): 67-36.
رسولی­پور، مرتضی. (1394). گفت‌وگو با عباس سالور. تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
رضانژاد، نقی؛ قره­داغی، معصومه؛ صدقی، ناصر؛ صدری، منیژه. (1398). روایتی مقایسه‌ای از زمین و سیاست در دوران حکومت پهلوی دوم. ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 2 (4): 444-425.
رفیع­پور، فرامرز. (1380). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
روحانی، سیدحمید. (1384). رژیم اسرائیلی و اصلاحات ارضی شاه. مجله پانزده خرداد، 3 (84): 214-181.
زاهد، فیاض. (1394). گذری بر قانون اصلاحات ارضی در ایران. پژوهشنامه تاریخ، 3 (11): 122-91.
سوداگر، محمدرضا. (1378). رشد روابط سرمایه‌داری در ایران: (مرحله گسترش) 1344-1357. چاپ دوم، تهران: انتشارات فرزین.
عجمی، اسمعیل. (1348). اثرات اصلاحات ارضی (پژوهشی درزمینه جامعه‌شناسی روستایی). مجله خرد و کوشش، 1 (48): 47-25.
علاف آشتیانی، محمدرضا. (1388). دستورالعمل اصلاحی ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی برای طرح‌های کشاورزی و غیرکشاورزی. تهران: نشر آموزش.
عمویی، حامد. (1398). بررسی تأثیر عوامل اقتصادی در شکل‌گیری انقلاب اسلامی. جستارهای انقلاب اسلامی، 1 (2): 104-80.
عمید، محمدجواد. (1380). کشاورزی، فقر و اصلاحات ارضی در ایران. ترجمۀ رامین امینی‌نژاد، تهران: نشر نی.
عیوضی، محمدرحیم. (1380). طبقات اجتماعی و رژیم شاه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
فرهنگ، منوچهر. (بی‌تا). زندگی اقتصادی ایران. جلد ششم، تهران: انتشارات ابوریحان.
فوران، جان. (1389). مقاومت شکننده. چاپ دهم، ترجمه احمد تدین، تهران: موسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
فیوضات، ابراهیم. (1375). دولت در عصر پهلوی. تهران: چاپخش.
کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1389). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ شانزدهم، تهران: نشر مرکز.
کشیشیان سیرکی، گارینه؛ نیرومند آلانکش، مهین. (1401). تأثیر اصلاحات ارضی سال 1342 بر حاشیه‌نشینی و اعتراضات سیاسی-اجتماعی در ایران. سیاست‌پژوهیِ اسلامی‌ایرانی، 1 (4): 242-218.
گررو، خاویر. (1397). دولت کارتر و فروپاشی دودمان پهلوی. ترجمه غلامرضا علی بابایی، چاپ دوم، تهران: انتشارات پارسه.
لمتون، ا.ک.س. (1377). مالک و زارع در ایران. ترجمه منوچهر امیری. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
لیلاز، سعید. (1392). موج دوم تجدد آمرانه در ایران. تهران: انتشارات نیلوفر.
مجموعه اصلاحات ارضی (1344). تهران: چاپخانه اختصاصی مجلس شورای ملی.
معدل، منصور. (1382). طبقه، سیاست و ایدئولوژی در انقلاب ایران. ترجمه محمـد سـالار کسـرایی، تهـران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
ملک‌محمدی، حمیدرضا. (1381). از توسعه لرزان تا سقوط شتابان. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
موسی­نژاد، محمدجواد؛ خرمشاد، محمدباقر. (1397). انقلاب اسلامی ایران و زمین؛ پیامدهای سیاسی تقسیم اراضی در جمهوری اسلامی ایران. ماهنامه جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 1 (4): 44-6.
مهربان، رسول. (1398). اصلاحات ارضی. تهران: نشر افکار.
وزارت کشاورزی، اداره کل، اطلاعات و روابط عمومی. (1361). آزادی دهقان.
وشمه، علی؛ ترابی فارسانی، سهیلا؛ جدیدی، ناصر. (1396). سیاست‌های اقتصادی حکومت پهلوی ‌دوم درزمینه صنعت با تأکید بر روابط ایران و آلمان از 1340تا1357ش/1961تا1978م. پژوهش‌های تاریخی، 9 (3): 78-67.
هالیدی، فرد. (1358). ایران: دیکتاتوری و توسعه. ترجمه محسن یلفانی و علی طلوع، تهران: انتشارات علم.
همایونی، فرمان. (1351). راجع به تقسیم املاک سلطنتی. تهران: انتشارات وزارت تعاون و عمران روستاها.
هوگلاند، اریک جیمز. (1380). اصلاحات ارضی؛ اراده نیمه‌تمام. مجله گفتگو، 32 (80): 78-77.
هوگلاند، اریک جیمز. (1392). زمین و انقلاب در ایران. ترجمه فیروزه مهاجر، تهران: پردیس دانش.