بررسی الگوپذیری خیزش‌های جدید خاورمیانه و شمال افریقا مدل انقلاب اسلامی یا مدل امریکایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم سیاسی دانشگاه پیام نور

چکیده

چکیده
انقلاب‌ها و خیزش‌های مردم کشور‌های خاورمیانه و شمال افریقا، به منزلة یکی از مهم‌ترین رخداد‌ها در ابتدای دهة دوم قرن بیست‌ویکم، توجه صاحب‌نظران و تحلیل‌گران امور بین‌الملل را به خود جلب کرده است. در این میان نظرات متفاوتی پیرامون علل و زمینه‌ها و همچنین ماهیت این رخداد‌ها ارائه شده است. یکی از رهیافت‌ها رخداد‌های مذکور را بر پایة طرح خاورمیانة بزرگ تحلیل می‌کند، اما رویکرد فراگیر مردم و نخبگان کشورهای دستخوش انقلاب در خاورمیانه و شمال افریقا به مبانی ریشه‌های اسلامی باعث شد تا پدیدة «بیداری اسلامی» با مرکزیت انقلاب اسلامی محور تحلیل شایسته‌تری نسبت به مفهوم «بهار عربی» با رویکرد دموکراسی مد نظر امریکا قرار گیرد.
پرسش مقاله این است ‌که در الگودهی به خیزش‌های جدید خاورمیانه مدل انقلاب اسلامی موفق بوده است یا مدل ارائه‌شدة امریکا؟ فرض مقاله بر آن است که ایالات متحدة امریکا در مدل ارائة خویش با تکیه بر منابع قدرت نرم خود، تحولات سیاسی در شمال افریقا و خاورمیانه را در جهت نیل به لیبرال دموکراسی منطبق بر الگوی امریکایی پیش‌بینی کرده است، در حالی که در جریان این انقلاب‌ها تحولات به سوی «بیداری اسلامی» با الگوی انقلاب اسلامی ایران سوق یافته است. به همین منظور، تفوق الگوی رهبری در انقلاب اسلامی و همچنین نفوذ قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران به نسبت امریکا از دلایل تبلور پدیدة بیداری اسلامی در نظر گرفته شده است. چهارچوب تحلیلی و نظری مقاله طبعاً بر اساس طرح خاورمیانة بزرگ به منزلة راهنمای سیاست خارجی امریکا در خاورمیانه پس از 11 سپتامبر و ایدة بیداری اسلامی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study on Model-adaptability of New Uprisings in the Middle East and North African: Islamic Revolution Model or the American Model

نویسنده [English]

  • Mohammadreza Hatami
چکیده [English]

Revolutions and uprisings in the Middle East and North Africa, as one of the most important events in the beginning of the second decade of the twenty first century, have attracted the attention of experts and analysts of international affairs. Meanwhile, there are different ideas about the causes, bases and the nature of such phenomenon. One of existing strategies analyzes these events on the base of Greater Middle East plan. But the common approach of people and elites in countries experiencing revolution in Middle East and North America to Islamic principles made the phenomenon of “Islamic Awakening " with Islamic Revolution as its central axis, a more appropriate analysis than the concept of "Arabic Spring" with a democratic approach which is more desirable for Americans. The research question is whether Islamic Revolution or American model has been successful for being adapted by new uprisings in the Middle East. The hypothesis of the paper is that The United States of America, in his model through relying on its soft power resources, has predicted the political changes in North Africa and Middle East which are in accord with American pattern of Liberal-Democrat while in actual course of such revolutions the changes towards “Islamic Awakening” are led by the model of Islamic Revolution of Iran. The victory of leadership pattern in Islamic Revolution and the influence of the Islamic Republic of Iran’s soft power over that of America are among the reasons for realization of Islamic awakening phenomenon. Naturally, the theoretical and analytical framework of the paper is based on Great Middle East Plan as a guide to American foreign policy in Middle East after September 11th and the idea of Islamic awakening.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Islamic Awakening
  • Model
  • the Islamic Revolution
  • soft power
  • America
منابع
احمدی، حمید (1369). انقلاب اسلامی و جنبش‌های اسلامی در خاورمیانة عربی، مجموعه مقالات پیرامون جهان سوم، تهران: سفیر.
افضلی، رسول (1385). «پیامد‌های ژئوپولیتیکی حادثة یازده سپتامبر بر منطقة خاورمیانه»، پژوهش‌های جغرافیایی، ش 57.
امام خمینی (ره) (1371). کوثر: خلاصه بیانات امام خمینی 1367 - 1359، ج 1، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی‌ (ره).
براون، کتلین و فرد شلی (1383). ژئوپولیتیک فراگیر، ترجمة علیرضا فرشچی و محمدرضا رهنما، تهران: نشر دورة عالی جنگ.
پوراحمدی، حسین (1388). «تأثیر اهداف راهبردی امریکا در خاورمیانه بر منافع جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامة بین‌المللی روابط خارجی، س 1، ش 2.
پورپزشک، امیر (1390). «گفتمان انقلاب اسلامی و بیداری اسلامی»، ویژه‌نامة نهمین هم‌اندیشی نمایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، شهریور.
حسینی، محمدتقی (1390). «بررسی نظریة بیداری اسلامی در مورد انقلاب‌های خاورمیانه»، جستار‌های سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س 2، ش 2.
حشمت‌زاده، باقر (1385). تأثیر انقلاب اسلامی بر کشورهای منطقه، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
دهشیار، حسین (1390). «باراک اوباما: بازگشت به استراتژی اشاعة دموکراسی»، مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه: www.fa.merc.ir 1390/03/07 .
دهشیار، حسین (6/8/1381). «پایان و تاریخ لیبرالیسم امریکایی»، روزنامة همشهری.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1389). بازتاب‌های نظری انقلاب اسلامی ایران در روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
رنجبران، داوود (1389). جنگ نرم، تهران: ساحل اندیشة سات.
زمانی، هادی. مروری بر عملکرد طرح خاورمیانة بزرگ،www.hadizamani.com:2005 .
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (1390). دستاوردهای عظیم انقلاب شکوهمند اسلامی در گسترة جهان، تهران: انتشارات سازمان فرهنگ.
سخنرانی مقام معظم رهبری در اولین اجلاس بیداری اسلامی (11/10/1391). قابل دسترس در سایت www.leader.ir
قزلسفلی، محمدتقی (1379). «جهانی‌شدن: رویارویی یا هم‌زیستی»، فصلنامة اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش 155 و 156.
کیانی، داود (1380). «فرهنگ جهانی، اسطوره یا واقعیت؟»، فصلنامة مطالعاتی ملی، س 3، ش 10، تهران: مؤسسة مطالعات ملی.
کیلی، ری و مارفلیت، فیل (1380). جهانیشدن و کشورهای جهان سوم، ترجمة حسن نورایی سیندخت و محمدعلی شیخ علیان، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
مجتهدزاده، پیروز (1379). «جهانی‌شدن»، نشریة امنیت، س 4، ش 13 و 14.
مسجد جامعی، احمد (1378). «بازگشت به فطرت»، نامة پژوهش، فصلنامة تحقیقات فرهنگی، س 3 و 4، ش 12 و 13، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
منفرد، سیدقاسم (1383). «جهان عرب و طرح خاورمیانة بزرگ؛ واکنش‌ها و تحلیل‌ها»، ماه‌نامة تحولات جهان، مؤسسة مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر تهران، ش 29.
میتلمن، جمیز ‌اچ. (1379). «بازاندیشی در تقسیم کار در شرایط جهانی‌شدن»، ترجمة علی شیری، فصلنامة اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش 155 و 156.
نای، جوزف (1386). «منابع قدرت نرم»، فصل‌نامة مطالعات بسیج، ترجمة ناصر بلیغ، س 10، ش 36.
 
Fokuyama, Francis (1993). The End of History and the Last Man, New York.
Richard, L. Russell (2005). Weapons of Proliferation and War in the Greater Middle East, Strategic Contest, London & New York: Routledge.
Spiegel, Steven (2000). Regional Security and Levels of Analysis Problem, London: Frank Cass.
The New York Times: 7 November 2008.
www.asnoor.com:20/10/1391