انقلاب برای رهایی یا اصلاح‌گری در درون نظم مستقر؛ بررسی تطبیقی علل عقب‌ماندگی مسلمین و راه‌های برون‌رفت از آن در آراء گولن و شریعتی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی

2 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه فروسی مشهد

3 دانشیار علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

چکیده
عقب‌ماندگی جوامع اسلامی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اندیشمندان معاصر مسلمان بوده است و آنان به روش­های مختلف به این امر واکنش نشان داده و در پی چاره جویی بر آمده‌اند. در این مقاله چرایی عقب ماندگی مسلمین و راه­های برون رفت از آن در آراء دو تن از متفکران مسلمان معاصر یعنی علی شریعتی و فتح­الله گولن مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه­ای و هم­چنین با بهره­گیری از سخنران­ها و منابع اینترنتی مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است. بر اساس یافته­های این پژوهش به نظر می­رسد گولن و شریعتی هردو به موضوع عقب­ماندگی مسلمین توجه ویژه‌ای داشته‌اند، اما هیچ‌کدام از زاویه نظریات جامعه‌شناسانه یا اقتصادی توسعه به این مسئله ننگریسته‌اند، بلکه به مثابه اندیشمندان دینی مدرن آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. هردو اندیشمند به عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عقب ماندگی اشاره می­کنند، ولی اصلی‌ترین عامل داخلی را دور شدن از اسلام واقعی می­دانند و برای برون رفت از عقب‌ماندگی نیز ارائه یک نگاه نو به اسلام را ضروری می­شمارند. شریعتی اسلام را در قالب یک ایدئولوژی انقلابی مطرح می‌کند که دارای برنامه­های جامعی برای زندگی بشری است تا از این طریق تحرک و بیداری را به جامعه­ی اسلامی بازگرداند. گولن نیز با تاکید بر ایمان و اخلاق، مسلمین را به حضور فعالانه در عرصه­های اجتماعی دعوت می­کند؛ اما برداشت او از اسلام در قالب یک آئین مدنی ارائه می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Revolution for Emancipation or Reformism within the Existing Order: A Comparative Study of the Causes of Muslims’ Underdevelopment and the Way out of it in the Views of Gülen and Shariati

نویسندگان [English]

  • Mohammad Reza Mollaei 1
  • Seyyed Mohammad Ali Taghavi 2
  • Seyed Hossein Athari 3
چکیده [English]

Abstract
Most Muslim thinkers believe that, after a golden period of culture and civilization, Islamic societies are now in decline, which has become more obvious in recent centuries due to the contact with the West. Having become conscious of their underdevelopment, Muslims reacted to this problem in various ways. In this article, the causes of such underdevelopment and the way out of it are examined, on the basis of views of two contemporary Muslim thinkers: Ali Shairati and Fethullah Gülen. The findings of the research indicate that both thinkers have been concerned with the issue of the decline in Islamic societies. Nevertheless, they did not view the issue from a sociological or economic perspective, but considered it as modern religious thinkers. Both point to political and socio-cultural causes of the decline, but regards Muslims’ distance from the true Islam as the main cause, considering the need for a new account of Islam as the way out the crisis. Shariati speaks of Islam as a revolutionary ideology encompassing a comprehensive plan for human life. Also, Gülen calls Muslims for active participation in social arena, while introduces his account of Islam within a civic framework

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Fethullah Gülen and Ali Shariati
  • Islam
  • underdevelopment
  • emancipation
منابع
شرابی، هشام(1369)، روشنفکران عرب و غرب، ترجمه عبدالرحمن عالم، چاپ دوم، تهران: وزارت امور خارجه.
شریعتی، علی (1357)، ما و اقبال، چاپ اول، تهران: حسینیه ارشاد.
شریعتی، علی (1358)، چه باید کرد؟، تهران:  موسسه بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی، قلم.
شریعتی، علی (1359)، تشیع علوی و تشیع صفوی، تهران: تشیع.
شریعتی، علی (1360)، چه باید کرد؟ مجموعه آثار ۲۰، تهران: دفتر تنظیم و نشر مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361الف)، جهان بینی و ایدئولوژی، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361ب)، ویژگی های قرون جدید، مجموعه آثار31، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361پ)، اسلام شناسی(درس های دانشگاه مشهد)، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361ت)، خودسازی انقلابی ، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361ث)، تشیع علوی تشیع صفوی، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361ج)، بازگشت، مجموعه آثار4، تهران: دفتر تدوین و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1361چ)، تاریخ و شناخت ادیان2، مجموعه آثار15، تهران: دفتر تدویم و تنظیم مجموعه آثار دکتر شریعتی.
شریعتی، علی (1378الف)، بازشناسی هویت ایرانی- اسلامی، چاپ ششم، تهران: الهام.
شریعتی، علی (1378ب)، شیعه، چاپ هفتم، تهران:  الهام.
شریعتی، علی(1350)، انتظار مذهب اعتراض، بی نا، سخنرانی شریعتی در حسینیه ارشاد، تاریخ18/8/1350
علمداری، کاظم(1380)، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟ چاپ ششم، تهران: نشر توسعه.
فکری، محمد؛ اینانلو، مینا؛ فکری، احمد(1392)، بررسی جامعه شناختی جنبش فتح الله گولن بر مبنای بسیج منابع، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره هفتم، شماره 3.