نقش بهائیان ایران در تحکیم و گسترش سرمایه‌داری وابسته در دوره پهلوی دوم 1357-1332 (مطالعه موردی شرکت امنا)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه تاریخ،واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر،ایران

2 استادیار گروه تاریخ، واحد شبستر، دانشگاه ازاد اسلامی،شبستر،ایران. (نویسنده مسؤل)

3 استادیار پژوهشکده اندیشه سیاسی، انقلاب و تمدن اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

4 استادیار دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

برخلاف اشکال اولیه استعمار، در شکل جدید وابستگی، دو نیروی داخلی در کنار یک نیروی خارجی مثلثی را می آفرینند که در فرایند گسترش و تعمیق وابستگی سهیم‌اند. یعنی علاوه بر شرکت های چند ملیتی که از پشتوانه دولت های سرمایه داری بهره می‌برند(نیروی خارجی)، دولت پیرامونی و سرمایه داری محلی(نیروهای داخلی) نیز در خدمت تحقق وابستگی یک کشور به مراکز سرمایه داری هستند. در این راستا، پژوهش حاضر با تاکید بر دوره پهلوی دوم، به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا بهائیان در فرآیند تحکیم و تثبت سرمایه‌داری وابسته در ایران اثرگذار بوده‌اند؟ در پاسخ به این پرسش، مقاله حاضر قصد دارد به روابط یکی از مهم‌ترین این نیروها (یعنی فرقه بهائیت در قالب شرکت امنا به عنوان بخش مهمی از سرمایه داری محلی این دوره) و دولت پهلوی دوم و شرکت-های چندملیتی بپردازد. نویسندگان این مقاله برآنند که تعامل میان این سه بازیگر باعث تعمیق هر چه بیشتر وابستگی به نظام بین الملل و قدرتهای مرکز نظام سرمایه داری شد. تبیین روابط این مثلث در ایران عصر پهلوی دوم هدف پیش روی این مقاله است. در این راستا، این پژوهش، چارچوب نظری «توسعه وابسته» کاردوزو و فالتو را برمی‌گزیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The role of the Iranian Baha'is in the consolidation and expansion of dependent capitalism during the second Pahlavi period, 1953-1978 (1332-1357) (case study: Omana company (Trust company))

نویسندگان [English]

  • Reza Gharibi 1
  • Masomeh Gharadaghi 2
  • Farhad Ziviyar 3
  • Adel Paighami 4
1 PhD student in Iranian History after Islam, Shabestar Islamic Azad University, Shabestar, Iran
2 Department Of History Islamic Azad University Department Of Psychology Department Manager
3 Assistant Professor, Institute of Political Thought, Revolution and Islamic Civilization, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
4 Assistant Professor, Faculty of Islamic Education and Economics, Imam Sadegh (AS) University
چکیده [English]

Contrary to the primary forms of colonization, in the new form of dependency, two internal forces along with an external force create a triangular which are involved in expanding and developing the dependency. That is in addition to multinational companies backed by capitalist governments (external force), the local capitalism and the periphery government (internal forces) also help the realization of the dependency of a country on capitalist centers. In this regard, the present study, by emphasizing the second Pahlavi period (Mohammad Reza Shah), intends to answer the following question: “Have Baha'is affected the strength and consolidation of dependent capitalism?” to answer the question, the present study intends to examine the relationship between one of the most important forces (Bahá'í Faith in form of a Omana company as an important part of local capitalism in the mentioned period) and the second Pahlavi government and multinational companies. Researchers of the study argue that the interaction between these three factors deepened the dependency on the international system and the powers of the capitalist center. Explaining the relationship of this triangular in Iran during the second Pahlavi period is the purpose of the present study. Meantime, in the present study the theoretical framework of “dependent development” by Cardoso and Faletto has been selected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dependent development
  • Bahá'í Faith
  • Omana company
  • United States
  • Pahlavi government

مراجع

ابتهاج، ابوالحسن (1371). خاطرات ابوالحسن ابتهاج، ترجمه علیرضا عروضی، جلد اول، تهران، انتشارات علمی.
آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، تهران، نشر نی، چاپ دوم.
اخبار امری: محفل روحانی ملی بهائیان ایران (1351). بی جا، بی نا،  شماره 11.
ازغندی، علیرضا (1382). تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران (357ـ 1320). تهران، انتشارات سمت.
آموزگار، جهانگیر (1375). فراز و فرود دودمان پهلوی، ترجمه اردشیر لطفعلیان، بی‌جا، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
بیل، جیمز (1371). شیر و عقاب: روابط بدفرجام ایران و آمریکا، ترجمه فروزنده برلیان، تهران، نشر فاخته.
تاج الملوک (1380). خاطرات ملکه پهلوی، به کوشش: ملیحه خسروداد، تورج انصاری و محمدعلی باتمانقلیج، تهران، انتشارات به آفرین، چاپ دوم.
ثابت، حبیب (1993). سرگذشت حبیب ثابت به قلم خود ایشان، لوس انجلس، ایرج و هرمز ثابت.
خواندنی‌ها(1352). استقلال اقتصادی ما در خطر است، سال سی و چهارم، شماره سی و ششم.
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام (1386). اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد چهارم، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
دیبا، فریده(1381). دخترم فرح (خاطرات بانو فریده دیبا- مادر فرح پهلوی)، ترجمه الهه رئیس فیروز، تهران، انتشارات به آفرین، چاپ هشتم.
ذوالفقاری، ابراهیم(1386) قصه هویدا، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
رائین، اسماعیل (بی‌تا). انشعاب در بهائیت پس از مرگ شوقی ربانی، بی‌جا، رائین.
روزنامه اطلاعات، 25 فروردین 1341.
روزنامه کیهان، شرکت‌های چندملیتی، اقیانوس هزارپای امپریالیسم، ش 10863، اول آذر 1358.
ریورو، اسوالدود دِ (1387) افسانه توسعه: اقتصادهای ناکارآمد قرن بیست‌ویکم، نشر اختران، چاپ سوم.
زونیس، ماروین (1370). شکست شاهانه: روانشناسی شخصیت شاه، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو.
ساعی، احمد (1384). توسعه در مکاتب متعارض، تهران، نشر قومس.
سو، آلوین ی (1394) تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی ظاهری، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
سوداگر، محمدرضا (1369). رشد روابط سرمایه‌داران در ایران، تهران، انتشارات شعله اندیشه.
عالیخانی، علینقی (1385). خاطرات علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد 1348ـ 1341: سیاست و سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران، مصاحبه‌کننده غلامرضا افخمی، تهران، نشر آبی، چاپ سوم.
فاضلی، فرهاد، رهدار، احمد (1388). سرمایه‌داران بهائی در ایران عصر پهلوی، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، شماره 50.
فصلنامه مطالعات تاریخی (1387). سندهای بدون شرح، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 20.
فوران، جان (1371). مفهوم توسعه وابسته، کلید اقتصاد سیاسی ایران در عصر قاجار(1). اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 59 و 60.
کاردوزو، ف.ه فالتو، ا (1359) وابستگی و توسعه در آمریکای لاتین، ترجمه ف. حسامیان و دیگران، تهران، تندر.
کارشناس، مسعود(1382) نفت، دولت و صنعتی شدن در ایران، ترجمه: علی اصغر سعیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب، تهران، گام نو
کامور بخشایش، جواد (1388). حبیب ثابت پاسال، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 24.
کرباسچی، غلامرضا (1380). ‌روزشمار روابط ایران و آمریکا، تهران، بقعه.
کیا، ب (1376) ارتش تاریکی، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
گازیوروسکی، مارک(1371). سیاست خارجی آمریکا و شاه، ترجمه: فریدون فاطمی، تهران، نشر مرکز
گراهام، رابرت (1385). ایران سراب قدرت، ترجمه فیروز فیروزنیا، تهران، انتشارات سحاب کتاب.
گروه پژوهش جهان کتاب (1379). اقتصاد در عصر پهلوی، تهران، جهان کتاب.
گروه پژوهش جهان کتاب (1379). اقتصاد در عصر پهلوی، تهران، جهان کتاب.
مجدآبادی، مجتبی(1396). نفوذ بهائیان در حکومت پهلوی به روایت اسناد، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
محیط طباطبایی، محمد و دیگران(1390). بهائیت آنگونه که هست، تهران، موسسه جام جم
مرکز بررسی اسناد تاریخی (1396). رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک: منصور روحانی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی(1382).  رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مرکز بررسی اسناد تاریخی(1395)رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک: حبیب ثابت،‌ تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
مک لین، ایان (1381). فرهنگ سیاسی آکسفورد، ترجمه حمید احمدی، تهران، میزان.
منفرد، کریم(1388). بهائیت؛ پیشگام در ترویج فرهنگ آمریکایی در ایران، فصلنامه مطالعات تاریخی، شماره 50.
مور، برینگتن (1375). ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی، تهران، نشر دانشگاهی، چاپ دوم.
نیازمند، رضا (1397). تکنوکراسی و سیاستگذاری اقتصادی در ایران، به کوشش علی‌اصغر سعیدی، تهران، انتشارات لوح فکر، چاپ نهم.
نیک پیمان، محسن (1388). سرمایه‌داران بهائی در ایران عصر پهلوی، فصلنامه تاریخ معاصر ایران، شماره 50.
هویدا فریدون (1365). سقوط شاه، ترجمه: ح.ا. مهران، انتشارات اطلاعات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار