تحلیل گفتمانی خلافت در منازعات زبانی سقیفه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکترا اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی

چکیده

چکیده
در تاریخ اسلام سقیقه دال مرکزی منازعات زبانی است که پیرامون دستگاه خلافت و نظام‌سازی برای تاسیس حکومت اسلامی شکل گرفت. منازعات زبانی سقیفه در دو حوزه اقناع و استیلا از صدر اسلام گفتمانهای متعددی در مورد کیستی خلیفه و کارایی او برساختند که سه الگوی انتصاب الهی، شورا و غلبه را به عنوان تنها بدیلهای ممکن انتخاب خلیفه می‌دانند و به قدرت رسیدن او را به یک تجربه تاریخی سیاست‌ورزی اسلامی تبدیل نموده‌اند. استدلال حامیان سه گفتمان چه نسبتی با جامعه و واقعیتهای سیاسی صدر اسلام داشت؟ یافته‌ها که به روش توصیفی، استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بکارگیری نظریه تبارشناسی فوکو بدست آمده، نشان می‌دهد به غیر از انتصاب الهی امام علی (ع) که از زبان اقناع و پذیرش عمومی در روز غدیر خم استفاده شد ، دو الگوی شورای اهل حل و عقد و استیلا حاصل منازعات زبانی سقیفه است. حامیان این دو روش از قدرت شمشیر و استدلال زبانی برای اقناع و کنترل مخالفان همزمان استفاده نموده و خلافت را از امر الهی و دینی به موضوعی عرفی تبدیل کردند. به عبارتی می‌توان گفت با وفات پیامبر (ص) و حضور انصار و مهاجرین در سقیفه بنی‌ساعده، ساختارهای اقتدارگرا که بر ذهن و زبان اعراب تازه مسلمان جاری بود توانست استدلالهای انتخابی دینی اسلام را به کمک زبانِ اقناع و استیلا به حاشیه فرستاده و خلافت را به امری عرفی منهای مذهب تبدیل نماید

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse analysis of Caliphate system in the early Islamic Era: A study of "Saqifah Gathering" in context of Language and Discourses

نویسندگان [English]

  • Mostafa Rezaee
  • Ali Pashs Ghaffari
PhD student in Political Thought, Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

one of the focal turning points in history of Islam is the" saqifah Gathering " in which the successor of prophet Muhammad was elected .Historically there has been three main discourses regarding the choosing of the caliphate which can be traced back to this event .we can examine these in the context of language and Discourse which is inspired by works of French philosopher Michelle Foucault .
The question remains as how the advocacy of each three discourses can be associated to early Islamic society language, power structure and internal dynamics? Findings of this study shows that the pre-Islamic values and structures affected the notion of succession and leadership "Khilafah" in Islam and later paved the way to comprehend the notion of "khilafah' in a form of non-religious pattern.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ISLAM
  • CALIPHATE
  • LANGUAGE
  • PERSUATION
  • DOMINANCE.GENEALOGY
قرآن کریم
ابن خلدون عبدالرحمان؛ (1398) مقدمه، ترجمه محمدپروین گنابادی، تهران، علمی فرهنگی.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم؛ (1410)، الامامة والسیاسة، تحقیق طه محمد الزینی، بیروت، دارالمعرفة.
ابن قدامه، عبدالله بن احمد؛ (1971)، الاستبصار فی نسب الصحابه من الانصار، تحقیق علی نویهض، بیروت، دارالفکر.
ابن ماجه الحافظ أبی عبدالله محمد بن یزید القزوینی ؛ (1418)  سنن ابن ماجه، لبنان، بیروت، دارالجلیل.
ابن‌قدامه حنبلی موفق‌الدین؛ (1972) ،‌ المغنی،‌ بیروت، دارالکتب العربی.
ابویعلی محمد‌حسین بن‌فراء ؛ (1362)‌، الاحکام السلطانیه،‌ قم،‌ دفتر تبلیغات اسلامی.
احمدبن حنبل؛ (1416)، مسند، لبنان، بیروت، موسسه الرساله.
استونز،راب ؛ (1379)، متفکران بزرگ جامعه شناسی، ترجمه مهرداد میردامادی، تهران، مرکز.
اسمارت بری ؛ (1385)،  میشل فوکو، ترجمۀ لیلا جوافشانی و حسن چاوشیان، تهران، اختران.
امینی‌نجفی،‌ عبدالحسین ؛ (1983)‌ الغدیر،‌ بیروت،‌ دار‌الکتاب العربی.
بارکر کریس ؛ (1387)، مطالعات فرهنگی،ترجمه مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ترمذی محمدبن عیسی؛ (1397) الجامع الصحیح سنن ترمذی، ترجمه محمد درخشانی، قم، موسسه انتشاراتی حسینی.
تفتازانی،‌ سعد‌الدین ؛ (1305)،  شرح المقاصد،‌ بی‌جا،‌ مطبعه الحاج محرم افندی.
جابری محمدعابد؛ (1384) عقل سیاسی در اسلام، ترجمه عبدالرضا سواری، تهران، گام نو.
حسنی، علی اکبر؛ (1377) تاریخ تحلیلی و سیاسی اسلام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
حسینی‌زاده، محمدعلی؛ (1385)، اسلام سیاسی در ایران، قم، انتشارات دانشگاه مفید.
حسینی­زاده محمدعلی؛(1390)، پژوهشهای تطبیقی در معرفت­شناسی معاصر، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
دریفوس و رابینو ؛ (1379)، میشل فوکو فراسوی ساخت­گرایی و هرمنوتیک، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نی.
الدمیجی عبدالله بن عمر؛ (1409) امامت العظما عند اهل سنه و الجماعه، مکه، طیبه.
دیاربکری حسین بن محمدبن حسن؛ (1283) تاریخ الخمیس، قاهره، مطبعه الوهبیه.
رسولی محلاتی، سید هاشم ؛ (۱۳۷۹) ، تاریخ اسلام جلد 2، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
زرگری نژاد، غلامحسین ؛ (1384) اسلام و ایران، بررسی تاریخی. گردآوری حسن حضرتی، قم، نشر معارف.
طبری، محمد بن جریر؛ (1362)، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات اساطیر.
عسکری، مرتضی؛ (1379) سقیفه، ترجمه مهدی دشتی، تهران، نشر کنگره.
عضدانلو حمید؛ (1380) گفتمان و جامعه، تهران، نی.
عنایت حمید؛ (1363)،اندیشه سیاسی در اسلام معاصر،تهران، امیرکبیر.
فوکو میشل (1374)،  حقیقت و قدرت، ترجمۀ بابک احمدی، تهران، مرکز.
فوکو میشل (1380)، نظم گفتار، ترجمۀ باقر پرهام، تهران، آگه.
فوکو میشل (1380)، نظم گفتار، ترجمۀ باقر پرهام، تهران، آگه.
فوکو میشل؛ (1381)، تاریخ جنون، ترجمه فاطمه ولیانی، تهران، هرمس.
قوشچی علاالدین؛ (بی­تا) شرح تجرید العتقاد، چاپ سنگی.
کچوئیان حسین و قاسم زائری؛ (1381)، «ده گام اصلی روش شناختی در تبارشناسی فرهنگ»، فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره 7.
مادلونگ ویلفرد، (1378) جانشینی حضرت محمد (ص)، احمد نمایی ودیگران، مشهد بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی.
مظفر، محمدرضا؛ (1347)،  ماجرای سقیفه، ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران، بی​نا.
ناظمیان­فرد علی؛(1390)، «سقیفه بازتولید جاهلی»، پژوهشنامه تاریخی، دوره3، شماره4.
نووی ابوزکریا یحیی بن شرف، (بی­تا) الروضه الطالبین، لبنان ، بیروت، دارالکتب العلمیه.
نیشابوری حاکم، (بی­تا) المستدرک علی الصحیحین، تصحیح مرعشلی، لبنان، بیروت، دارالمعرفت.
وافدی محمدبن عمر،(1361) المغازی، تصحیح مارسدن جونز، ترجمه محمود مهدوی، تهران، نشر دانشگاهی.
یعقوبی ابن واضح؛ (1374)، تاریخ یعقوبی، ترجمه ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
یورگنسن ماریان و فیلیپ لوئیس(1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، تهران، نی.