سه نظریه فقهی در مبنای مشروعیت دولت در فقه سیاسی شیعه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه فقه سیاسی دانشگاه شهید بهشتی

10.30465/cps.2021.33824.2657

چکیده

با پذیرش ضرورت تشکیل دولت اسلامی، بحث از چگونگی حجیت و مشروعیت دینی آن نیز اجتناب ناپذیر می شود؛ در میان صاحبنظران و علمای دین، دیدگاه‌های مختلفی در مبنای مشروعیت دینی دولت به معنی نظام سیاسی مطرح است. در میان اهل سنت، نظریه های مختلفی همچون: «قهر و غلبه»، «استخلاف»، «میراث» و «اجماع» به عنوان اصلی ترین نظریه ها در تبیین مبنای مشروعیت نظام اسلامی مطرح هستند و در میان علمای شیعه نیز سه نظریه اصلی و مهم «انتصابی محض»)الهی) «انتخابی وکالتی»(مردمی) و «جمع»(الهی- مردمی) در مبنای مشروعیت فقهی نظام سیاسی مطرح می باشد. سؤال اصلی این پژوهش این است که وجه تمایز و دلایل فقهی این سه دیدگاه متفاوت در میان علمای شیعه چیست. در واقع، هر کدام از این دیدگاه ها چه مبنایی را برای مشروعیت دینی دولت به رسمیت می شناسند و چرا. در واقع اهمیت این پژوهش از این باب است که مشروعیت دینی اصلی ترین سرمایه اجتماعی نظام های دینی در بقا و کارآمدی آنان است که بدون تامین آن، حیات و ثبات این نظام ها با تهدید جدی مواجه می شود. ما در این نوشتار در پی تبیین و بررسی این سه نظریه شیعی از جهت ادله فقهی آنها هستیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Three Shiite jurisprudential theories on the Islamic legitimacy of a political system

نویسنده [English]

  • Sayyed Mohammad Reza Marandi
Assistant Professor , depatment of political jurisprodent. shahid beheshti university
چکیده [English]

Three Shiite jurisprudential theories on the Islamic legitimacy of a political system
Abstract
Scholars including religious scholars hold differing views on the Islamic legitimacy of a political system. Among Sunni Scholars, theories of “brute force”, “nomination”, “inheritance”, and “election” are mostly agreed upon in this regard and Shiite scholars, early and late, believed in three principal and important jurisprudential theories such as "appointment", "election", and "consensus" on the matter of Islamic legitimacy for a political system. The question we ask in this paper is what are the differences and rationales for these differing Shiite scholarly perspectives and in fact what do each of these theories see as the basis for the legitimacy of a government in Islam, and why? In this research, we examine and clarify these three important theories in terms of their jurisprudential arguments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • legitimacy
  • appointment
  • election
  • consensus
  • guardianship (Wilayah)
  • delegation

مراجع

  1.    منابع:

    1. قرآن مجید.
    2. نهج البلاغه
    3. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1368.
    4. آریان پور، عباس،. آریان پور، منوچهر.(1367) فرهنگ فشرده انگلیسی به فارسی یکجلدی. تهران: امیرکبیر، چاپ12.
    5. ابوالحمد، عبدالحمید(1368). مبانی سیاست، تهران: انتشارات توس،1368، چاپ چهارم.
    6. اسماعیلی، محسن(1385). «مردم سالاری دینی و اصل حاکمیت ملی»( مجموعه مقالات همایش مردم سالاری دینی ) ج 1، صص 93-120.
    7. انصاری، شیخ مرتضی(1357). المکاسب المحرمه، تبریز: انتشارات یزدانی ، چاپ دوم.
    8. بروجردی، حسین طباطبایی (1362). البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، به تقریر: منتظری، حسینعلی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    9. جوادی آملی، عبدالله(1368). ولایت و امامت، پیرامون وحی و رهبری، قم: الزهراء.
    10. -------- «حق و تکلیف» تنظیم و نگارش: پسندیده، عباس ، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 29.
    11. جوان آراسته، حسین(1384). حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام، قم: نشر معارف، چاپ اول.
    12. الحلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف ابن المطهر(1979م./ 1399ه.ق.). کشف المراد فی تجرید الاعتقاد، بیروت: انتشارات اعلمی، چاپ اول.
    13. ------ (1961م.). الالفین الفارق بین الصدق و المین، نجف اشرف: دارالآداب.
    14. حاتمی، محمدرضا(1384). مبانی مشروعیت جکومت در اندیشه ساسی شیعه، انتشارات مجد.
    15. خامنه ای(آیت الله)، سید علی، حدیث ولایت، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی ( دفتر حفظ و نشر آثار آیةالله خامنه ای)
    16. خمینی [امام]، روح الله(1365). شؤون و اختیارات ولی فقیه، ترجمه مبحث ولایت فقیه از کتاب البیع، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول.
    17. --------- صحیفه نور: مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی،تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ج2.
    18. --------- (۱۴۲۷ق‌.‏ = ۱۳۸۵). تحریر الوسیله، ت‍ه‍ران‌ : م‍وس‍س‍ه‌ تنظیم‌ و ن‍ش‍ر آث‍ار ‌الام‍ام ‌‌الخمینی‌(س‌)‏
    19. --------- (۱۴۱۰ق‌. = ۱۳۶۸) المکاسب المحرمه، ج2 ، م‍ع‌ ت‍ذییلات‌ لمجتبی‌ ال‍طه‍رانی‌. ق‍م‌: م‍وس‍س‍ه‌ اس‍م‍اعیلیان(۲ جلد ‌در یک‌ م‍ج‍ل‍د).
    20. -------- (1362). روح خدا در ولایت فقیه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    21. زین الدین الجبعی العاملی (شهید ثانی)، علی بن احمد(1403ه.ق) الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج3، قم: دارالهادی للمطبوعات.
    22. شمس الدین، محمد مهدی(1416ق.). ، اهلیه المراه لتولی السلطه، مجله النور، بیروت: الموسسه الدولیه للدراسات و النشر.
    23. شوشتری، قاضی نور الله.(بی تا). احقاق الحق. تهران: انتشارات اسلامیه.
    24. صالحی نجف آبادی، نعمت الله(1362). ولایت فقیه حکومت صالحان، تهران: رسا.
    25. صدر، سید محمد ‌باقر(1979م.1399ق) «الاسلام یقود الحیات» لمحه فقیهه تمهیدیه عن مشروع دستور الجمهوریه الاسلامیه فی ایران، بیروت: دار‌التعارف للمطبوعات، بیروت.
    26. طوسی (نصیرالدین)، محمدبن حسن (1986م./1406ه.ق). نظام الحکم فی الاسلام(النبوه والامامه عند نصیرالدین طوسی). تحقیق: علی مقلد،بیروت: دارالاضواء.
    27. ------ (بی تا) برگزیدۀ اخلاق ناصری. به اهتمام: سید محمد علوی مقدم و رضا اشرف زاده، تهران: انتشارات توس.
    28. ------ (1400ق.) النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی،‌ به ک‍وش‍ش‌ م‍ح‍م‍د تقی‌ دان‍ش‌پ‍ژوه‌. بیروت: دارالکتب العربی.
    29. عمید، حسن(1364). فرهنگ فارسی(2 جلدی) تهران: امیر کبیر، چاپ ششم.
    30. عمید زنجانی، عباسعلی(1366). فقه سیاسی(ج 2) نظام سیاسی و رهبری در اسلام، تهران: امیرکبیر.
    31. ------- (1383). فقه سیاسی ج8 ، تهران: انتشارات امیر کبیر، چاپ اول.
    32. مسعود، جبران( 1986م) الرائد، معجم لغوی عصری. بیروت: دارالمعلم للملایین، چاپ پنجم.
    33. معین، محمد(1388). فرهنگ فارسی(یک جلدی)، تهران: اشجع.
    34. منتظری حسینعلی(1409). در اساتٌ فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    35. مصباح یزدی، محمد تقی(1380). نظریه سیاسی اسلام، ج1، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم.
    36. --------‌ (1385) ولایت فقیه و خبرگان، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    37. مطهری، مرتضی (1361). پیرامون انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.
    38. ---------(1361) علل گرایش به مادیگری، تهران: صدرا.
    39. مکارم شیرازی، ناصر(1411ق.). انوار الفقاهه(کتاب البیع). قم: مدرسه امیرالمومنین(ع).
    40. مومن قمی، محمد، ‌کلمات سدیده فی مسائل جدیده،
    41. مهدوی کنی، محمد رضا(1375). ولایت ائمه(ع) و فقها و مشروعیت آن، پیام صادق، شماره 8، سال دوم.
    42. مغنیه، محمد جواد(1979م.). الخمینی و الدوله الاسلامیه، بیروت: دارالعلم للملایین.
    43. نائینی، میرزا حسین(1360). تنبیه الامة و تنزیه الملة (حکومت از نظر اسلام)، به تحقیق: طالقانی، سید محمود تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هفتم.
    44. نراقی، احمدبن محمدمهدی(بی تا). عوائدالایام، قم: مکتبه بصیرتی.
    45. ------- (1365). حدود ولایت حاکم اسلامی، تهران: انتشارات وزارت ارشاد.
    46. نجفی، شیخ محمدحسن(صاحب جواهر).(1981م) جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دارالتراث العربی، (الطبعه السابعه).

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار