زن در عرصه سیاست ایران مطالعه موردی دوره قاجار (مهدعلیای سوم

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکترای تاریخ دانشگاه لرستان

10.30465/cps.2021.30262.2471

چکیده

روانشناسی سیاسی روشی برای بررسی شخصیت افراد و پی بردن به دلایل کنش ها و واکنش های رفتاری افراد در برابر مسائل و امور مختلف می باشد. در پژوهش پیش‌رو مهدعلیا همسر محمدشاه، دومین شاه قاجار و مادر ناصرالدین شاه سومین شاه قاجار، با توجه به روش روانشناسی سیاسی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
بنابر داده های به دست آمده، مهدعلیا با سه ویژگی مجزا و مشخص قابل بررسی است. یک زنی مدبر، مقتدر، سیّاس و محیّل. دوم زنی که به عنوان مادر نقش هایی دارد و به ایفای آنها می پردازد. سوم زنی که به امورات عام‌المنفعه و خیریه می‌پردازد.
وی توانست با مدیریت و کاردانی که داشت، بعد از فوت محمدشاه چهل روز بر مسند حکومت قرار بگیرد و شرایط را برای آمدن شاه جدید از تبریز به تهران فراهم کند. او با نفوذ در ناصرالدین شاه به دخالت در امور سیاسی و حکومتی پرداخته و نقش مهمی را در برخی وقایع ایفا کرد. مهدعلیا همچون هر مادر دیگری به فرزندنش عشق می‌ورزید از نامه‌های باقی مانده از آن موقع می‌توان به این مهم پی برد. در امور خیریه هم فعالیت داشت او همچون یک زن مسلمان از خود آثاری به یادگار گذاشت. علی رغم موارد اشاره شده بیشترین تأثیری که در اذهان بر جای گذاشت زنی منفور است چون عامل یا یکی از عاملین اصلی در قتل امیرکبیر محسوب می شود. نگارندگان در این پژوهش در صدد هستند تا چهره ای متفاوت اما واقعی از این زن که جزء واپسین زنان مقتدر ایرانی در حوزه سیاست می باشد را معرفی کند.
با توجه به پژوهش انجام شده به نظر می رسد، شرایط زندگی مهدعلیا در کنار همسرش محمدشاه و مشکلاتی که در زندگی با او داشت، در نحوه برخوردش در برابر ناصرالدین شاه و دخالت در امور حکومتی در عصر ناصری اثر داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Women in Iranian politics Case study of the Qajar period (Adler theory and the political psychology of Mahdalia III)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Amir Ahmad zadeh 1
  • Zarife Kazemi 2
1 Assistant professor of Cultural History, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Ph. D Student of History, Lorestan University
چکیده [English]

Political psychology is a way to examine the personality of individuals and to find out the reasons for the actions and behavioral reactions of individuals to various issues and matters. In the leading research of Mahdalia III, it is examined and analyzed according to Adler theory and political psychology. According to the obtained data, Mahdalia is known for having three distinct characteristics: a resourceful, powerful, political and local woman, a second woman playing mother roles, and a third Muslim woman engaged in charitable and charitable affairs. Which is examined in three time periods: 1- Childhood and before marriage, 2- The period of his marriage and divorce, 3- The period of the reign of his son Naser al-Din Shah. In this study, the authors try to introduce a different but real face of this woman, who is one of the last powerful Iranian women in the field of politics, emphasizing Adler's theory.
In his theory, Adler considers the issue of inferiority as a motivating force in human behavior and believes that it has its roots in childhood and can be studied in three personality types: organ inferiority, cherished and neglected, in people with this problem. In the case of the researcher, according to the tenderness in childhood and then the negligence in the period of marriage and the compensation of the humiliation caused by it during the reign of her child at this time can be examined. According to the research, it seems that Mahdalia's dissatisfaction with life with his wife Mohammad Shah, had an effect on the way he treated Naser al-Din Shah and interfered in government affairs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Psychology
  • Adler Theory
  • Mahdalia
  • Nasser al-Din Shah
  • Shrine

مراجع

 
منابع
- آرشیو اسناد وزارت خارجه، پ3 ک  11، 1281 ق.
- اسناد ملی ایران، 1289 ق، 295003062، 2 برگ.
__________، بی تا، 2100020070002، 1 برگ.
- افشار، ایرج (1380)، دفتر تاریخ مجموعه اسناد و منابع تاریخى‏، مصحح ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ج 1.
- افشار، حسنعلى خان‏ (1382)، سفرنامه لرستان و خوزستان، افشار، مصحح حمید رضا دالوند، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ‏
‏- اتحادیه، منصوره؛ روحى، سعید (1385)، در محضر شیخ فضل الله نورى، اسناد حقوقى عهد ناصرى‏، مصحح منصوره اتحادیه و سعید روحى‏، تهران: نشر تاریخ ایران‏، ج 1.
- اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1345)، روزنامة خاطرات اعتمادالسلطنه مربوط به سال های 1292 تا 1313 هـ.ق، با مقدمة ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
- ‏ اعتماد السلطنه‏، محمد حسن خان (1357)، صدر التواریخ‏، مصحح محمد مشیرى‏، تهران: روز بهان‏، چ 2‏.
____________________ (1367)، تاریخ منتظم ناصرى‏، مصحح محمداسماعیل رضوانى‏، تهران: دنیاى کتاب‏، ج 3.
- اعتماد السلطنه، محمد حسن بن على‏ (1367)، مرآة البلدان‏، مصححان عبدالحسین نوایى و هاشم محدث ،‏ تهران: دانشگاه تهران‏، ج1 و 2.
- پولاک، یاکوب ادوارد (1361)، سفرنامه پولاک "ایران و ایرانیان"، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
- عین‏السلطنة، قهرمان میرزا (1374)، روزنامه خاطرات عین‏السلطنة، مصحح مسعود سالور و ایرج افشار، تهران: اساطیر، ج 1، 2 و 10. 
- حاجیان‌پور، حمید و معصومه دهقان (1388)؛ کارکرد‌های سیاسی اجتماعی حرمسرا در عهد قاجار، پژوهش زنان، دوره1، شماره2، صص53-80.
- حسن نیا، محمد؛ ناظم، ریحانه (1392)، زنان دربار قاجار و مطالبات اقتصادی و اجتماعی با تأکید بر اسناد، پیام بهارستان، دوره دوم، سال ششم، شماره بیست و دوم، صص 263 – 220.
- خورموجى، محمد جعفر (1344)، تاریخ قاجار، حقایق الاخبار ناصرى‏، مصحح حسین خدیو جم‏، تهران: زوار، ج 2.
- علم، محمدرضا؛ دنیاری، سکینه (1397)، فعالیت های سیاسی- اجتماعی ملک جهان خانم مهدعلیا در دوران قاجار، فصل نامه جندی شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، سال چهارم، شمارة 15، صص 72 – 89.
- دهقان حسام پور، مهدی؛ حمانی، کامران (1392)، بازنمایی فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی زنان ایرانی از اوایل دورۀ قاجار تا انقلاب مشروطه با تأکید بر سفرنامه‌های اروپائیان)فرانسه، انگلیس، آلمان(، فصلنامه پارسه، سال 13، شماره 20، صص 63 – 87.
- ‏ راوندى، مرتضى (1382)، تاریخ اجتماعى ایران‏، تهران: انتشارات نگاه‏، ج 4، چ دوم‏.
- سالار بهزادى، عبدالرضا (1384)، بلوچستان در سال‌هاى 1307 تا 1317 قمرى‏، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، چ 2‏.
- سپهر، محمدتقی (1337)؛ ناسخ‌التواریخ (تاریخ قاجاریه)، به اهتمام جهانگیر قائم مقامی، تهران: امیرکبیر.
- شریعت‌نیا، کاظم؛ مطلبی، مسعود (1390)، روانشناسی سیاسی و ورود به عرصه نظریه پردازی در علم سیاست، فصلنامه مطالعات سیاسی، سال چهارم، شماره 14، صص 93  - 126.
- شمیم، على اصغر (1387)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: انتشارات بهزاد.
- شهرى‏باف، جعفر (1383)، طهران قدیم‏، تهران: معین‏، ج 2، چ 4. ‏
- شهیدى، حسین‏ (1383)، سرگذشت تهران‏، تهران: راه مانا.
- شیل، مری لئونورا (ویت) (1362)، خاطرات لیدی شیل همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین‌شاه، مترجم حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
- شیل، مری لئونورا (ویت( (1368)، خاطرات لیدی شیل همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین‌شاه، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو، چ ۲.  
- فورو کاوا، نوبویوشى (1384)، سفرنامه فورو کاوا، مترجم هاشم رجب‌زاده و کینیجى ئه اورا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.  ‏
- قاجار، ناصرالدین‌شاه (1377) روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفر اول فرنگستان، مصحح فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
_____________ (1379)، روزنامه خاطرات ناصرالدین‏شاه در سفر دوم فرنگستان‏، مصحح فاطمه قاضیها، تهران: سازمان اسناد ملى ایران‏.
- قدیانى، عباس (1387)، فرهنگ جامع تاریخ ایران‏، تهران: انتشارات آرون‏، ج 1 و 2، چ ششم‏.
- کاساکوفسکی(1344)؛ خاطرات کلنل کاساکوفسکی، مترجم عباسقلی‌جلی، تهران: امیرکبیر.
- محبوبى‌اردکانى‏، حسین (1374)، چهل سال تاریخ ایران‏، مصحح ایرج افشار، تهران: اساطیر، ج 1، چ 2‏.
-  مستوفى، عبدالله (1384)، شرح زندگانى من‏، تهران: زوار،‏ ج 3، چ 5.
- معزی، فاطمه (بهار 1387)، مهدعلیاهای دورة قاجار، تاریخ معاصر ایران، س 12، ش 25، صص 157 – 182.
- معیرالممالک، دوستعلی خان (1361)، یادداشت‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدین‌شاه، تهران: نشرتاریخ ایران.
- نظام‏السلطنه مافی‏، حسین قلى خان (1362)، خاطرات و اسناد حسین‏قلى‏خان، مصحح معصومه مافى و منصوره اتحادیه و سیروس سعدونیان و حمید رام پیشه‏، تهران: نشر تاریخ ایران‏، ج 1، چ 2‏.
- نوایی، عبدالحسین (1383)، مهدعلیا، تهران: انتشارات اساطیر. 
- والیزاده معجزى‏، محمد رضا (1380)، تاریخ لرستان روزگار قاجار، مصحح حسین والیزاده معجزى و محمد والیزاده معجزى‏،تهران: انتشارات حروفیه‏.
- هدایت، رضاقلی (1339)، قم : خیام و مرکزی و پیروز، ج 10.
- هدایت، مهدیقلى (1385)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار، چ 6‏.
- Elster, Jon (1993). Political Psychology. Cambridge University Press.
- Wiener, Martin (1971). Between Two Worlds: The Political Thought of Graham Wallas. Oxford: Clarendon Press.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار