ایران را از دست «ایران» نجات دهیم؛ نقدی نو تاریخ گرایانه بر روایت‌های ایران محور

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم سیاسی،‌دانشکده حقوق و علوم سیاسی،‌دانشگاه فردوسی،‌ مشهد،‌ایران

10.30465/cps.2021.31563.2516

چکیده

ایران به دشواره هایِ فراوانی دچار و با تناقض‌ها و بحران‌هایِ گوناگونی دست گریبان است. در چنبرة این مشکله ها سخت از بیماری نا-سیاستی و ناتاریخی گرایی رنج می‌برد و محزون است. نا-سیاست اندیشی هایی که دامان ایران را فراگرفته، روزبه‌روز عرصه تداوم را بر ایران تنگ‌تر می‌کند. روایت‌هایِ گذشته و تاریخ نگارانه ما آن‌چنان به کژتابی‌ها و نافهمی‌ها آلوده‌شده است که ایران را در زیر آوار روایت‌هایی که دم از احتشام و فخامت می‌زنند، مدفون کرده است. هدف مقاله حاضر نقد روایتی است که عالمانِ سیاست از گذشته ما بازگو کرده‌اند؛ و در پی پاسخ به بحران عقب‌ماندگی، انحطاط از اندیشه قدسی، ایدئولوژی گرایی و نزاع بین سنت و مدرنیته، الگوی هویتیِ مذهبی، ناسیونالیستی، چپ‌گرایانه و ایران‌شهری را ارائه داده و هرکس از ایران خود سخن گفته است. در این روایت از یک تئوری تفسیری و تأویلی به سمت تئوری تقلیدی رفته و ناکارآمد از این بوده است که به‌طور مناسب آمدوشد آشفته کننده و ناآرام حوادث و گفتمان‌ها را تبیین کند. این نوشتار برای پرسش از چرایی این وضعیت،‌ فرضیه‌ای را مطرح می‌کند که بر اساس آن باید ایران را از دست «ایران» رهاند. تلقی فرهنگی و آرمان‌گرایانه از گذشته‌ای باشکوه،‌که برای وجود آن نمی‌توان دلایلی علمی به دست دادُ‌ «ایران» را به بزرگ‌ترین حجاب و مانع گذار تبدیل کرده است. در این نوشتار با استفاده از نظریه نو تاریخ‌گرایی که در پارادایم روش انتقادی قرار می‌گیرد، کوشش می‌شود دشوارة ایرانِ بیمار را در درون همین روایت‌ها بازشناخت. شاید این روایت، تیره و نا خواستنی باشد،‌اما رهایی از دشواره هایِ کنونی راهی به‌جز خلاص شدن از تاریخ ایران آرمانی ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

May we save Iran from "Iran" A New Historical Critique of Iran-Based Narratives

نویسنده [English]

  • Seyed Morteza Hafezi
PhD student of Political Science, Ferdowsi university , Mashhad, Iran
چکیده [English]

Iran is facing many difficulties and various contradictions and crises. In the midst of these problems, Iran suffers severely from the disease of apoliticism and unhistoricalism. Non-political thinking has pervaded Iran, undermining its state of durability day by day. Our past and historical narratives are so tainted with distortions and misunderstandings that they have submerged Iran under the debris of narratives that proclaim glory and grandeur. The present study aims to critique a narrative that political scientists have retold from our past in response to the crisis of backwardness, the decline of sacred thought, ideology and the conflict between tradition and modernity, the model of religious, nationalist, leftist and Iranshahr identity and those who have spoken about Iran of their own. To ask why this is the case, this article raises the hypothesis that Iran should be liberated from "Iran." The cultural and idealistic view of a glorious past, for which no scientific evidence can be found, has made "Iran" the greatest veil and obstacle. This study attempts to recognize the difficulty of sick Iran within these narratives using the new theory of historiography, which is placed in the paradigm of the critical method. Although this narrative may be dark and undesirable, discarding the current difficulties is the only way to get rid of the history of Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • identity conflict
  • neo-historiography
  • ancient identity
  • Islamic identity
  • Iranshahr identity
منابع
احمدی، حمید (1388). بنیادهای هویت ایرانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
احمدی، محمدعلی (1396). گفتمان چپ در ایران (دوره قاجار و پهلوی اول)، تهران، انتشارات ققنوس.
اشرف، احمد (1395). هویت ایرانی: از دوران باستان تا پایان پهلوی، ترجمه‌ی حمید احمدی، تهران، نشر نی.
اصیل، حجت‌الله (1388)، رساله‌های میرزا ملک خان ناظم الدوله، تهران، نشر نی.
اکبری، محمدعلی (1393). تبارشناسی هویت جدید ایرانی، تهران. شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
امیرزاده، محمدرضا، بهستانی، مجید (1393). «بررسی سیاست هویت در دوره معاصر ایران»، نشریه‌ی مجلس و راهبرد، دوره 21، شماره 77، صص 71-106.
ایزدی، مصطفی، مسکوب، قاسم (1360)، مجموعه مقالات دیدگاه توحیدی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
آخوندزاده، فتحعلی (1357). مکتوبات، تبریز، نشر احیا.
آدمیت، فریدون (1351). اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی، تهران، خوارزمی.
آشوری، داریوش (1377). ما و مدرنیت، تهران، موسسه فرهنگی صراط.
بروجردی، مهرزاد (1377). روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه‌ی جمشید شیرازی، تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
بی من، ویلیام (1391)، زبان، منزلت و قدرت در ایران، ترجمه‌ی رضا مقدم کیا، تهران، نشر نی.
پاینده، حسین (1397)، نظریه و نقد ادبی: درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای، جلد اول، تهران، سمت.
ترابی فارسانی، سهیلا، توسلی کوپانی، مریم (1388). «درآمدی بر تاریخ‌نگاری حزب توده ایران»، فصلنامه‌ی تاریخ نگری و تاریخ‌نگاری، دوره 19، شماره 4، صص 1-24.
توکلی طرقی، محمد (1397). تجدد بومی و بازاندیشی تاریخ، تهران، پردیس دانش.
جفری، رابرتز (۱۳۸۹). تاریخ و روایت، ترجمه‌ی جلال فرزانه دهکردی، تهران، انتشارات امام صادق.
حسینی‌زاده، سید محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران، قم، دانشگاه مفید.
رجایی، فرهنگ (1395). مشکله هویت ایرانیان امروز، تهران، نشر نی.
سلدن، رامان، ویدوسون، پیتر (1387). راهنمای نظریه ادبی معاصر، ترجمه‌ی عباس مخبر، تهران، طرح نو.
سمیعی، محمد.(1398). نبرد قدرت در ایران: چرا و چگونه روحانیت برنده شد؟، تهران، نشر نی.
سیدروح‌الله موسوی خمینی (1379). صحیفه نور، جلد 2، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شرت، ایوان (1393). فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای؛ هرمنوتیک، تبارشناسی و نظریه انتقادی از یونان تا قرن بیست و یکم، ترجمه‌ی هادی جلیلی، تهران، نشر نی.
شریعتی، علی (1379 الف). مجموعه آثار، جلد اول، انتشارات چاپخش.
شریعتی، علی (1398 ب). اسلام‌شناسی، مشهد، انتشارات سپیده باوران.
ضیا ابراهیمی، رضا (1396). پیدایش ناسیونالیسم ایرانی نژاد و سیاست بی جاسازی، تهران، نشر مرکز.
طباطبایی، سید جواد (1386). مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی، تهران، انتشارات ستوده.
طباطبایی، سید جواد (1389). زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، انتشارات کویر.
طبری، احسان (1366). کژ راهه: خاطراتی از تاریخ حزب توده، تهران، انتشارات امیرکبیر.
علی حسینی، علی (1398). روشنفکران ایرانی و سنت، قم، دانشگاه مفید.
فروغی، ذکاءالملک (1315)، تاریخ ایران از اول تاکنون به سبک این عصر و زمان، تهران، شرکت طبع کتاب.
فوران، جان (1383)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران)، ترجمه‌ی احمد تدین، تهران، رسا.
قادری، حاتم، رستم وندی، تقی (1390). «اندیشه ایرانشهری؛ مختصات و مؤلفه‌های مفهومی»، مجله‌ی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، سال 11، شماره 173، صص 95-120.
کاشانی، فیروزه (1389). افسانه‌های مرزی، تهران، نشر کتابسرا.
کاشانی، سالار (1399). مدرنیته سیاسی در ایران: تولد نخستین دولت-ملت ایرانی، تهران، طرح نو.
کچوئیان، حسین (1384). تطورت گفتمان‌های هویتی ایران در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد، تهران، نشر نی.
کدی، نیکی (1390). ریشه‌های انقلاب ایران، ترجمه‌ی عبدالرحیم گواهی، تهران، علم.
کلارک، الیزابت (1397). تاریخ، متن، نظریه، ترجمه‌ی سید هاشم آقاجری، تهران، انتشارات مروارید.
کوش، دنی (1381). مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمه‌ی فریدون وحیدا، تهران، انتشارات سروش.
محمد پور، احمد (1397). ضدِروش: زمینه‌های فلسفی رویه‌های علمی در روش‌شناسی کیفی، تهران، نشر لوگوس.
مسکوب، شاهرخ (1377). «ملی‌گرایی، تمرکز و فرهنگ در غروب قاجاریه و طلوع پهلـوی»، ایران نامه، سال 12، شماره 3.
معینی علمداری، جهانگیر (1390). روش‌شناسی نظریه‌های جدید در سیاست، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
مکاریک، ایرنما (۱۳۸۸). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمه‌ی مهران مهاجر، محمد نبوی. تهران، انتشارات آگه.
میر سپاسی، علی (1389).  تأملی در مدرنیته ایرانی، ترجمه‌ی جلال توکلیان، تهران، طرح نو.
نجف زاده، مهدی (۱۳۹7). جابه‌جایی دو انقلاب، چرخش‌های امر دینی در جامعه ایرانی، تهران، انتشارات تیسا.
نجومیان، امیرعلی (1391). «نظرگاه: تاریخ، زبان و روایت»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 171، صص 10-16.
وحدت، فرزین (1385). رویارویی فکری ایرانیان با مدرنیت، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه تهران، ققنوس.
 
Abrahamian, Ervand (1989). Radical Islam: The Iranian Mujahidin, London: Taurus.
Barry, Peter (2009). "New Historicism and Cultural Materialism" in Beginning Theory: An Introduction to Literary and Cultural Theory.3 Ed. Manchester: Manchester University Press. Pp. 150- 168
Gallagher, Catherine, & Greenblatt, Stephen (2000). Practicing new historicism. University of Chicago Press.
Geertz, Clifford (2017). The Interpretation of Cultures, 3rd ed. New York: Basic books.
Habib, M.A.R. (2008). Modern Literary Criticism And Theory: A History. Blackwell Publishing.
Kashani- Sabet, Firoozeh(2002). “ Culture of Iranianness: The Evolving Polemic of Iranian Nationalism” in: Iran and the Surrounding World. Nikkie R. Keddie and Rudi Matthee(eds). London and Seattle: University of Washington Press.
Le Goff, Jaques, (1992). Histora and memory, Translated by Steven Rendall and Elizabet Clamen, New York: Colimbia University Press.
Malpas, Simon (2006). “Historicism.” The Routledge Companion to Critical Theory. Eds. Paul Wake and Simon Malpas. New York: Routledge.Pp. 55-65.
Marashi, Afshik (2008). Rethinking Iranian Nationalism and Modernity, University of texas Press.
Payne, Michael (2005). "Introduction: Greenblatt and New Historicism" in Michael Payne (Ed). The Greenblatt Reader. Malden: Blackwell. Pp. 1- 7.
Vaziri, Mostafa (1993), Iran as Imagined Nation: The Construction of National Identit, New York: Paragon House.
White, Hayden (1973.(Methhistory; the Historical Imaginan in Nineteenth Century Europ,Baltimore: Johns Hopkins University Press.