اجتهاد بر پایه مفهوم مصلحت‌عمومی در اندیشه‌سیاسی نائینی به مثابه فقه‌سیاسی‌عملگرا

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم‌سیاسی، واحدعلوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد‌اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم سیاسی ، دانشگده معارف اسلامی و علوم سیاسی ،دانشگاه امام صادق (ص) ، تهران ، ایران

10.30465/cps.2022.35851.2770

چکیده

مصلحت‌عمومی در فقه‌سیاسی شیعه مفهومی متاخر شناخته می‌شود ‌و در گفتمان فقهی در حوزه حکمرانی کمتر به این مقوله در ساحت‌ عمومی و امر‌سیاسی پرداخته شده‌است اما ‌‌این مفهوم در منظومة اندیشه‌سیاسی نائینی با تبیینی مبتنی بر عقل و نقل یکی ار مولفه‌های عمده در تشکیل حکومت مشروطه در عصر‌غیبت است.این رویکرد مهم در آستانه نهضت مشروطیت توسط این فقیه‌عالی‌قدر و مرجع‌دینی شیعه در دوران معاصر مطرح و بسط یافته و زمینه‌ساز استقرار حکومت‌مشروطه در عصر‌غیبت را فراهم‌آورد و از امهات اندیشه‌سیاسی جدید محسوب می‌شود، که علامه نائینی با رویکردی درون‌دینی و مستدل در رساله تنبیه‌الامه وتنزیه‌المله تقریر نموده است.این پژوهش تلاش دارد با استفاده از رویکرد تفسیری ‌اسکینر ضمن در «زمینه» قرار‌دادن ایدة علامه‌نائینی، ‌با تمرکز بر واژگان‌ هنجارین «مصلحت‌عمومی» در آن «زمانه»، نشان دهد که نائینی در چه زمینة گفتاری ‌اندیشیده‌است و ایدة او دقیقا با اجتهادی‌ عمل‌گرایانه در فقه‌سیاسی شیعه برای مبارزه با استبداد و طرد آن و تامین مصلحت‌عمومی جامعه‌اسلامی و تمام شهروندان تکوین یافته ‌است. پرسش اصلی پژوهش بر محور موضوع موصوف در این نوشتار به این شکل سامان یافته که اجتهاد علامه‌نائینی بر پایه مفهوم مصلحت‌عمومی در اندیشه‌سیاسی وی معطوف به چیست؟ فرضیةپژوهش بیان می‌کند اندیشه‌سیاسی نائینی در دفاع از مشروطیت مبتنی بر اجتهاد پویا در فقه‌سیاسی شیعه از مصادیق مهم عملگرایی‌سیاسی است که بر رعایت مصالح‌عمومی منطبق با ادله عقلی و نقلی در عصر غیبت استوار شده‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ijtihad based on the concept of public interest in Naini’s political thought as a pragmatic political jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Nazanin Zahra Broghani 1
  • Seyyed Mohammadreza Ahmadi Tabatabaei 2
1 PhD student, Department of Political Science, Faculty of Law, Theology and Political Science, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Political Science, Faculty of Islamic Education and Political Science, Imam Sadegh (AS) University, Iran
چکیده [English]

General interest in Shiite political jurisprudence is known as a late concept, and in jurisprudential discourse in the field of governance, this issue is less addressed in general and political matters. However, this concept is one of the main components in the formation of the constitutional government in the time of the Absence in Naini’s political thought, with an explanation based on reason and expression. This important approach was introduced and developed at the beginning of the constitutional revolution by this great jurist and Shiite religious authority in the contemporary era and paved the way for the establishment of the constitutional government in the time of the Absence. And is considered as one of the pillars of the new political thought, which Allameh Naini has interpreted with an intra-religious and reasoned approach in his treatise “Alert the nation and the religion”. Using Skinner's interpretive approach and focusing on the normative terms of "public interest" at the "time", this study tries to show in what context Naini thought, while focusing on Allameh Naini's thinking in the "context", and his idea developed precisely with the pragmatic ijtihad in Shiite political jurisprudence to fight against tyranny and its rejection and to ensure the general interest of the Islamic community and all citizens. The main research question based on the subject mentioned in this article is organized in such a way that “what is the ijtihad of Allameh Naini based on the concept of public interest in his political thought?”. The research hypothesis states that Naini’s political thought in defending constitutionalism based on dynamic ijtihad in Shiite political jurisprudence is one of the important examples of pragmatism and politics, which is based on the observance of public interests in accordance with rational and narrative arguments in the time of the Absence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public Interest
  • Political Jurisprudence
  • Political Pragmatism
  • Provincial Government
  • Constitutional Government
 
 
 
منابع و ماخذ
آبادیان،‌حسین(1386)«مشروطه در اندیشه شیخ حسین یزدی» در مجموعه مقالات جریان‌های فکری مشروطیت،‌تهران:موسسه‌مطالعات و پژوهش‌های‌سیاسی
آبادیان،حسین(1383) بحران مشروطیت در ایران، ‌تهران:موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
آجدانی،‌لطف‌الله(1383) علما و انقلاب مشروطیت‌ایران،تهران:اختران.
آدمیت، فریدون(1355) ایدئولوژی انقلاب مشروطه ایران،‌تهران:پیام.
احمدی‌طباطبایی،‌سید‌محمد‌رضا(1393)‌«مشروطیت شریعت بنیاد در اندیشه‌سیاسی علامه‌نائینی»مجموعه مقالات سومین همایش ملی نظریه مردم‌سالاری دینی، تهران: دفتر‌نشر‌معارف.
احمدی‌طباطبایی،سید محمد‌رضا،کرباسی،وحید(1392) ‌«گفتمان عقلی و نقلی مراجع و فقها شیعه در دفاع از حکومت مشروطه در عصر غیبت»، فصلنامه سیاست،دوره43.
احمدی‌طباطبایی، سید‌محمد‌رضا(1387)«اخلاق و فلسفه سیاست»،فصلنامه قبسات،سال14.
ارسطو(1386) سیاست، ترجمهحمیدعنایت،تهران: امیرکبیر.
اسکینر کوئنتین(1393)بینشهای علم سیاست،ترجمه فریبرز مجیدی،جلد اول،تهران:انتشارات فرهنگ جاوید.
اسکینر، کوئنتین (1393) بنیادهای اندیشه سیاسی مدرن، ترجمه کاظم فیروزمند،جلد اول،تهران: انتشارات‌آگاه.
افتخاری،اصغر(1390) مصلحت (مجموعه مفاهیم بنیادین علوم انسانی اسلامی) ،تهران:دانشگاه امام صادق(ه).
افتخاری،اصغر(1385)«معنا و مقام مصلحت در اندیشه‌سیاسی ایرانی»،دوفصلنامه دانش‌سیاسی،شماره3.
افلاطون(1380) دوره آثار افلاطون، ترجمهمحمدحسن لطفی،تهران:خوارزمی.
انصاری،مهدی(1369) شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت(رویارویی دو اندیشه)، تهران:امیرکبیر.
جلالی،غلامرضا(1386)«مشروعه در بوته نقد علمای مشروطه خواه» مجموعه مقالات جریان‌های فکری مشروطیت، تهران:‌موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
حقیقت،صادق(1394)«نقش مصلحت در حکومت‌اسلام از دیدگاه امام‌خمینی(ره)»، ‌اندیشه‌سیاسی در اسلام، شماره6.
حقیقت،صادق(1384)«تحدید مصلحت»،فرهنگ اندیشه،شماره12.
حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفربن‌حسن(1423 ق) معراج الاصول، قم: موسسه امام علی(ع).
درخشه،جلال(1384) «نسبت قانون و شریعت در اندیشه‌سیاسی علامه‌میرزای‌نایینی»،  دانش سیاسی، شماره‌2
رسو،ژان ژاک(1389) قرارداد اجتماعی، ترجمه محمد رضا کلانتریان، تهران: آگاه.
زرگری‌نژاد،غلامحسین(1377) رسائل مشروطیت(18رساله و لایحه درباره مشروطیت) تهران:کویر.
سید‌امامی،کاووس(1391) پژوهش هایی در علوم‌سیاسی(رویکردهای اثبات‌گرا، تفسیری و انتقادی) ،تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
شاکری گلپایگانی، طوبی(1385) سیاست جنائی اسلامی، تهرن: دفتر نشر فرهنگ‌اسلامی.
شفیغی،محمود،خالقی،علی(1397)«گفتمان مصلحت در فقه سیاسی شیعه و اهل سنت»،علوم سیاسی(باقرالعلوم)سال 21،شماره82 .
طباطبایی، سیدجواد(1380) دیباچه ای به نظریه انحطاط ایران، تهران:نگاه معاصر.
عمیدزنجانی، ‌عباسعلی،(1373) فقه‌سیاسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
عنایت، حمید، (1377) بنیاد فلسفه‌سیاسی در غرب، تهران:زمستان.
فضلی،عزیزالله،رستمی،ولی‌الله(1390)«تقنین،عرف ومصلحت در اندیشه علمای مشروطه»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال دوازدهم ،شماره اول.
فیرحی، داود(1395) آستانه تجدد، تهران:نشر نی.
فیرحی، داود (1383) نظام سیاسی دولت در اسلام، تهران: سمت.
لاک، جان(1388) رساله‌ای درباره حکومت، ترجمهحمیدعضدانلو، تهران: نشرنی.
مارش، دیویدفاستوکر، جری(1388) روش و نظریه در علوم سیاسی (نحلیل کیفی:فیونادیواین)،ترجمه دکتر امیر محمد حاجی یوسفی،تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
محقق داماد، مصطفی، غنی زاده بافقی، مریم(1396)«تعیین مصالح نوعیه کودک از منظر فقه امامیه و مبانی آن»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره 47 شماره1.
مزینانی، محمد صادق، (1386)مبانی فکری سیاسی علامه نائینی، قم: بوستان کتاب.
نائینی، محمدحسین (1327.ق) تنبیه الامّه و تنزیه المله، بغداد: مطبعه ولایت.
نائینی،میرزامحمدحسین(1388) تنبیه الامه و تنزیه المله،مصحح سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب‌قم.
نجفی، محمد حسن(1368) جواهرالکلام فی شرح الشرائع الاسلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 
Pocock J. G. A. (1960). Politics, Language, and Time: Essays on Political Thought and Intellectual History. Chicago, IL: University of Chicago Press
Skinner, Quentin (2002). Visions of Politics Volume1: Regarding Method. Cambridge: Cambridge University Press.
Korab - Karpowicz,W Julian (2016). On the History of political philosophy, Boston, Routledge